چکیده:
در این نوشته به ماهیت و کارکردهای زیباییشناختی تشبیه مقلوب پرداختهایم.ابتدا سه نوع متفاوت تشبیه مقلوب را از یکدیگر بازشناختهایم و سپس هریک را به تفصیل بررسی کردهایم.اما مسأله اصلی این تحقیق،بررسی نوع سوم یعنی تنها تلقی و مفهومی است که در کتب بلاغت عربی بدین نام موسوم گردیده است.شهرت و شناختگی رابطه مشبه و مشبهبه آشکاری وجهشبه در طرفین،زیاد نبودن تفاوت طرفین در اتصاف به وجهشبه و داشتن سابقه کاربرد فراوان انتساب وجهشبه به طرفین از شروط درستی و زیبایی تشبیه مقلوب است.تشبیه مقلوب اگر به درستی و با رعایت شرایط به کاررود،کارکردهایی چون مبالغه در دعوی شاعرانه،اجتناب از ابتذال شعری و موضوعیت یافتن مشبهبه را به همراه داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"کاربرد فراوان انتساب وجهشبه به طرفین از شروط درستی و زیبایی تشبیه مقلوب است.
تشبیه مقلوب جابهجا کردن مشبه و مشبهبه و وارونه ساختن رابطه تشبیهی میان طرفین
کاملترین و دقیقترین تعریف این نوع تشبیه مقلوب را واعظ کاشفی سبزواری آورده است:
صورت خیالی از این حیث نوعی د عوی اتحاد میان مشبه و مشبهبه است.
چنانکه در کتب بلاغت آمده است وقتی وجهشبه در طرفین تشبیه از نظر
اول دارد:وجهشبه آن برخلاف تشبیه مقلوب نوع اول واحد و در هردو تشبیه یکسان است و دیگر آنکه غرض از آن اساسا نه تشبیه و اغراض مترتب بر انواع آن بلکه برقرار کردن تساوی
متعارف را مشبه قرار دهد،تشبیهی از نوع تشبیه مقلوب صورتبندی کرده است:شب سیاه بدان زلفکان تو ماند سپید روز به پاکی رخان تو ماند
دیگری قرار دارد؛وجهشبه تشبیه مقلوب نوع سوم و تشبیهی که بر آن بنا شده است(تشبیه
و از سوی دیگر مانند نوع دوم وجهشبه دو تشبیه مقلوب و مطرد یکسان است.
اما بحث نظری درباره کتب بلاغت عربی در باب تشبیه مقلوب منحصر در نوع سوم است؛
جرجانی این تشبیه مقلوب را علیرغم تفاوت عظیمی که میان نور خورشید و نور دینار
این معتز از رابطه معهود و معتاد میان طرفین گذر کرده و ماهیت وجهشبه را تغییر داده است.
جرجانی معتقد است این تشبیه مقلوب به واسطه قصد و نیت شاعر به اصل قرار دادن فرع
نوعی تشبیه مقلوب است-نشان میدهد که این شیوه بیان،مبتنی بر عادت پیشین تشبیه
قراردادی-مشبهبه تشبیه مقلوب(محمول قضیه عکس)کما کان موضوع سخن است."