چکیده:
تشیع در نیم قرن اول موجودیت خود،یک نهضت سیاسی کاملا عربی با تأکید حقانیت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام به عنوان جانشین رسول اکرم(ص)بود.از دوران امامت و خلافت حضرت علی(ع)تا زمان وقوع واقعهء کربلا در سال 61 هجری قمری،شیعیان انسجام خود را حفظ کردند.پس از قیام مختار در کوفه در حمایت از امامت محمد بن حنفیه،اولین انشعاب در تاریخ شیعه با نام کیسانیه به وجود آمد.در طی سالهای بعد فرقه زیدیه و سپس فرقهء اسماعیلیه بر سر اختلاف عقیدتی در مورد امامت شیعیان با امام محمد باقر(ع)و امام جعفر صادق(ع)از پیکرهء تشیع جدا شدند و تمام فرق انشعابی تشیع از جمله اسماعیلیه به شرق سرزمینهای اسلامی به ویژه ایران به عنوان یک پایگاه مهم تبلیغی و سیاسی توجه داشتند.این مقاله به تکاپوی داعیان اسماعیلی طی قرن دوم تا چهارم هجری قمری،در ایران و به ویژه خراسان میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"غیاث با اهل سنت هم مناظره میکرد و شهرت وی در این مورد،به قم و کاشان رسید و از آن شهرها و حتی مردم ری به او روی آوردند؛اما در ری مردی به نام عبد الله زغفرانی پیشوای فرقهای به همین نام که از انشعابات فرقهء نجاریه3بود و حضور غیاث را مانعی بر سر راه شهرت خود میدید،اهالی ری را بر علیه غیاث تحریک کرد و توانست جمعیت اسماعیلیان را پراکنده کند و غیاث ناچار برای فرار از دست مردم تحریک شده و دشمنان اسماعیلیان،به خراسان رفت که دعوت اسماعیلی به ابتکار خودش را در آنجا گسترش پیدا کرد؛البته به دلیل (3)-خداوند غیر از اوست و هرچه غیر او باشد مخلوق است.
ابو حاتم که موفق شده بود با ادعای ظهور قریب الوقوع مهدی-امام زمان-عدهء زیادی از دیلمیان را به مذهب اسماعیلی جذب کند،برای ضربه زدن به علویان که رقیب عمده و اصلی دعوت وی در طبرستان بودند،خطاب به دیلمیان گفت:«علویان،بد اعتقاد و مذهب باشند» ولی زمانی که دیلمیان مشاهده کردند وعدههای ابو حاتم دربارهء ظهور امام زمان عملی نشده، گفتند:این مذهب،پنداری از مذهب مزدکی طرار است و تصمیم به قتل ابو حاتم و یارانش گرفتند(طوسی 0431:662-762)در این بین،مرداویج زیاری که با به قتل رساندن اسفار بن شیرویه رقیب سرسخت خود قدرت را بهطور کامل در طبرستان به دست گرفته بود،با برگشتن عده زیادی از دیلمیان از دعوت اسماعیلی و احتمالا برای کسب وجههء مذهبی در برابر خلافت بغداد؛و نیز برای از بین بردن یک گروه رقیب در طبرستان،زمانی که برای جنگ با نصر بن احمد سامانی به گرگان میرفت،اسماعیلیان را قتل عام کرد و کسی از آنها را باقی نگذاشت."