چکیده:
حسن صباح نخستین داعی دیلمان(رودبار-الموت)،در زمان اقتدار سلطنت سلجوقی،خلافت عباسی و خلافت فاطمیان در مصر،نهضت نزاری را بنیانگذاری کرد(483 ق1090/ م).او با تأسیس نهضت نزاری در قلاع درون قلمرو سلجوقیان،در رویارویی سیاسی،نظامی و حتی مذهبی با آنها قرار گرفت.حسن صباح روشهای نوینی در ادارهء جامعه اسماعیلی ایران به کار گرفت که در قلعههای فراز قلهها و کوههای شمال،غرب،و شرق ایران استواری یافت و تا یورش مغولان حیات سیاسی خود را ادامه داد.در این مقاله سعی میشود تلاشهای سیاسی و نظامی نزاریان در دورهء حسن صباح در رویارویی با سلجوقیان با در نظر داشتن اوضاع سیاسی سالهای 1090/483 م تا 518 ق1124/ م،دوره اقتدار و رهبری او،بیان شود.
خلاصه ماشینی:
"از این مختصر پیداست که تبیین سیاست حسن صباح را دستکم بایستی از چهار منظر مورد مطالعه قرار داد: 1-در برخورد گسترده با سلجوقیان که به دنبال برچیدن اساس نهضت قلاع و اندیشههای سیاسی و مذهبی در راستای اقتدار بخشیدن به دستگاه سلطنت با استفاده از مردان«حرب»و دیوانسالاران«باتدبیر»بودند و اسماعیلیان نزاری را مهمترین دشمن داخلی خود میدانستند.
نکتهء جالب در ظهور سریع،سرسختانه و مقتدرانه این گروه جدید در پهنه تحولات سیاسی ایران،آن است که درست در زمانی که سلجوقیان در بالاترین حد اقتدار خود بودند، سر برآوردند و برای تکوین آرمانهای خود در مقابل مهمترین عامل و محور سلطنت و خلافت یعنی مذهب اهل سنت قرار گرفتند؛چنانکه پنج سال پس از حضور حسن صباح در الموت در پی افتراق مستعلویان و نزاری به دنبال قتل نزار،رهبر نهضت اسماعیلی در ایران، بهتر آن دید که با نوگرایی در آموزههای کهن اسماعیلی از ایدهای نوین در برخورد با آراء مذهبی اسماعیلی عباسیان و حتی فاطمیان مصر(مستعلویان)بهره ببرد.
در طی این پنج سال تحولات بسیاری در جامعه پنهان از دیدهها در قلاع روی داد و زمانی سلجوقیان به خطر این جنبش سیاسی،اجتماعی و فرهنگی پی بردند که دیگر نمیتوانستند مانع از تکوین آن بشوند،جوینی در تاریخ جهانگشا آغاز نخستین برخورد میان سلجوقیان و نزاریان را در پی اقدامات حسن صباح در الموت و حسین قائنی در قهستان اینگونه بیان میکند: «چون حکایت بدعت او فاش شد و اصرار آن طایفه به مسلمانی که در جوار ایشان بودند منتشر گشت،سلطان ملکشاه در اوایل سدهء خمس و ثمانین و اربعمائه امیری را که ارسلانتاش نام بود به دفع و قمع حسن صباح و متابعان او نامزد فرمود."