چکیده:
در باب منشأ و چگونگی شکلگیری نظریهء«تشابه»که به دو نوع «تشابه نسبت»و«تشابه تناسب»تقسیم میشود و در وجودشناسی و ارتباط خالق با مخلوق،بهویژه نزد فلاسفهء قرون وسطا،مدنظر بوده، آرای گوناگونی مطرح شده است.در این مقاله،این نظریه در آثار فلاسفهء یونانی مورد مطالعه قرار میگیرد.افلاطون و ارسطو به تشابه تناسب اشاره کردهاند و به نظر میرسد که منشأ تشابه نسبت را میتوان در مابعد الطبیعهء ارسطو یافت.در آثار برخی از فلاسفه افلاطونی و نوافلاطونی نیز این نظریه به چشم میخورد،ولی پرسش اساسی این است که آیا این متفکران به«تشابه در وجود»اشاره کردهاند یا اینکه این نظریه متأخر است و مختص به وجودشناسی فلاسفهء مسلمان و قرون وسطا است.
خلاصه ماشینی:
"8در تأیید سخن پیر اوبانک در مشترک لفظی بودن خیر و موجود در برخی از آثار ارسو،میتوان متنی از رسالهء اخلاق اودموس را نیز بیان کرد که در آن ارسطو اظهار داشته است خیر به تعداد معانی دارای معانی متعدد است و،بدین ترتیب،موجود چیز واحدی نیست و همانند خیر موضوع علم واحد قرار نمیگیرد.
او در ارتباط با متن مابعد الطبیعه(کتاب چهارم،فصل دوم)،برخلاف ژان تریکو،تأکید میکند که ارسطو در گونهء اشتراک لفظی یا همنامی با ارجاع به یک اصطلاح(چیز)یگانه (pros hen) از واژهء تشابه (analogy) استفاده نمیکند.
فرانسوا کورتین نیز اشتراک لفظی را مشخصهء بنیانی هستیشناسی ارسطو در نظر گرفته و در باب متن فصل دوم کتاب چهارم مابعد الطبیعه معتقد است که ارسطو بدون اشاره به نظریهء تشابه،با اینکه میخواهد از اشتراک لفظی دور شود،اما در این متن اشتراک لفظی را از بین نمیبرد،بلکه ابهامی را در معنای موجود ایجاد میکند که در خود کثرتی از نسبتها را دارد.
ولی با وجود اینکه وحدتی که ارسطو در این مثالها در نظر گرفته است،وحدت خطی،آنگونه نیست که شارحان بعدیش تصور کردند بلکه دارای جهات مختلف است،جهات مختلفی که معانی متفاوت موجود را به نوعی بیان میکنند،اما نظریهاش بسیار نزدیک است به آنچه توماس آکوئیناس و دیگران تشابه نسبت نامیدهاند.
بدین ترتیب،با وجود اینکه تشابه تناسب را افلاطون و ارسطو مطرح کردند و حتی افلاطون آن را برای شناخت خیر اعلا به کار برد،و تشابه نسبت را میتوان در متون ارسطو و برخی از متفکران یونانی مآب بهطور ضمنی یافت،اما باید منتظر ظهور فلاسفهء اسلامی و مدرسی شد تا رابطهء وجودی بین خداوند و مخلوقات را براساس اعطای وجود برمبنای خلقت و تمایز وجود از ماهیت مطرح کنند و معنای وجود را بین خالق و مخلوق مورد تفحص قرار دهند."