چکیده:
آیات 19 و 85 سوره آل عمران، از جمله آیاتی است که معتقدان به دین
منحصر یعنی کسانی که مدعی اند در قرآن تنها دین خاتم به عنوان شریعت
نجات بخش و هدایت کننده معرفی شده است، بدان استناد می کنند. از
سوی دیگر کثرت گرایان که مدعیاند از دیدگاه قرآن،هیچ تفاوتی بین ادیان
نیست و همه آنها به طور یکسان واجد شاخصههای حقانیت وهدایت
کنندگی هستند، بر این باورند که اسلام در این آیات به معنای شریعت
محمدی(ص) نیست و در نتیجه استناد انحصارگرایان به آیاتی از این دست،
موجه نخواهد بود. این مقاله با این هدف تدوین شده که، ضمن پرداختن به
نظرات انحصارگرایان، کثرت گرایان و مفسران در باب معنای آیات، در
نهایت با توجه به تمام عناصر دخیل در دلالت از جمله:سیاق، شأن نزول و
... با تبیین مراد اصلی آیات، دلالت یا عدم دلالت آن را بر نظریه
انحصارگرایان روشن نماید.
از این رو پس از بررسیهای انجام شده، مشخص شد که آیه 19 سورهآل
عمران:إن الدین عندالله الاسلام؛ به این دلیل که اسلام به معنای لغوی در آن
استعمال شده، نمی تواند در راستای تأیید نظریه انحصارگرایان به کار رود،
اما آیه 85 این سوره:و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه، میتواند یکی
از مستندات موءید نظریه آنان محسوب شود.
خلاصه ماشینی:
"البته ما هرگز منکر این معنا نیستیم که یکی از وظایف پیامبر دعوت اهل کتاب به شریعت خود بوده است اما مسأله مورد توجه، شکل گیری یک گفت و گوی بین الادیانی بین طرفین به صورت یک مناظره و مباحثه می باشد، که برای تحقق اهداف مورد نظر، شرایط خاص خود را میطلبیده، که از جمله آنها، شروع بحث با تکیه بر موضوعات مورد تفاهم طرفین است، و چون آیه مورد نظر نیز در مراحل اولیه مناظره نازل شده، اسلام به معنای قدر مشترک بین تمام ادیان، به عنوان موضوعی که هر دو طرف در آن اتفاق نظر دارند، مد نظر آیه بوده است.
در واقع اگر این فرض پذیرفته شود که آیه درصدد تأکید بر وحدت دین یعنی وجود تنها یک دین و نفی دینهای مختلف و متعدد میباشد، آنگاه با توجه به اینکه در طول تاریخ بشر، ادیان الهی بزرگی چون یهودیت، مسیحیت و اسلام، ظهور کردند و این حادثه نه تنها یک اصل پذیرفته شده تاریخی است بلکه قرآن نیز در آیه:لکل جعلنا منکم شرعه و منهاجا، (مائده، 5/48) آن را مورد تأیید قرار داده است، این سوءال مطرح می شود که وحدت منظور با کثرت موجود چگونه با هم قابل جمع اند یعنی یگانگی و وحدت دین را چگونه باید تحلیل و تبیین نمود که با این واقعیت تاریخی سازگار افتد؟ سعی در یافتن پاسخی برای این پرسش است که در نهایت ما را به جوهره اصلی ادیان که از آن تحت عنوان«تسلیم محض در برابر خداوند» یاد می کنند، رهنمون مینماید و ذهن را به سمت این نکته سوق می دهد که آنچه مورد نظر آیه میباشد اصل دین یا همان قدر مشترک میان تمام ادیان است."