چکیده:
این مقاله به بررسی یکی از مهمترین وقایع تاریخ ایران و اسناد مربوط به آنکه در ابتدای قرن حاضر(سال 1304)رخ داده است،میپردازد.سردار سپه(رضا خان)که با سرکوب مخالفان داخلی و قدرت یافتن خویش قانع به مقام رئیس الوزرایی و فرماندهی کل قوا نبود باهماندیشی انگلیسیها درصدد تغییر سلطنت ایران از قاجاریه به پهلوی بود لکن به دلیل مخافلتهایی که در جامعه داشت ابتدا اشعار جمهوریت را که در آن ایام در مورد همسایه ایران ترکیه و تغییر نظام آن از امپراتوری به جمهوری رخ داده بود،مطرح کرد.بعد با استفاده از عدم حضور احمد شاه قاجار در ایران و موقعیت مجلس شورای ملی و وکلای موافق وی علیرغم مخالفت وکلای معروفی چون آیت الله مدرس،دکتر مصدق،ملک الشعرا بهار و...بالاخره با تصویب مجلس شورای ملی و بعدا مجلس موسسان انقراض سلطنت قاجار اعلام و سلطنت ایران به پهلوی تغییر یافت و رضا خان بهعنوان شاهنشاه ایران انتخاب و پس از او سلطنت ایران به اعقاب ذکور او نسلا بعد نسل تفویض گردید.
خلاصه ماشینی:
(کاتوزیان،1379،ص 384)ملک الشعرای بهار قیام خونینی را که سیلی احیاء السلطنه برانگیخت چنین توصیف کرده است: از آن سیلی ولایت پر صدا شد دکاکین بسته و غوغا به پا شد به روز شنبه مجلس کربلا شد به دولت روی اهل شهر وا شد که آمد در میان خلق سردار برای ضرب و شتم و زجر و کشتار قشونی خلق را با نیزه راندند ولی مردم بجای خویش ماندند رضا خان را بجای خود نشاندند بجای گل بر او آجر پراندند بسی پیر و جوان سرنیزه خوردند گروهی را سوی نظمیه بردند چهل تن اندر این هنگام مردند برای حفظ قانون جان سپردند دو صد تن تاکنون هستند بیمار به ضرب ته تفنگ و زیر آوار (شهبازی،1383) رونه برتران( Rene Bertrand )،وابسته نظامی فرانسه در گزارش کوتاهی که به کشورش ارسال نمود تحت عنوان«انقراض سلسله قاجاریه»اشاره دارد: اول نوامبر 1925(1/آذر/1304)،وزیر امور خارجه ایران،به تمام نمایندگیهای خارجی مقیم ایران ابلاغ کرده است که«در اثر شورشهای ضد سلسله قاجار و تلگرافهای مخابره شده از شهرستانها به تهران به منظور خلع این سلسله و برای جلوگیری از آشوب بیشتر و وخیم شدن وضاع،مجلس،به خواستههای مردم جواب مثبت داد و خلع این سلسله را تصویب کرد و ولت موقت، به ریاست«والا حضرت رضا خان پهلوی»تشکیل شده است تا اینکه مجلس مؤسسان،تشکیل جلسه دهد و شکل دولت جدید را تصمیم بگیرد.