خلاصه ماشینی:
"البته در شمال غرب،آذربایجان با«طایفهء»مغان،از زمانهای کهن تا پیروزی اعراب مرکزو پایگاه مذهبی بزرگی بود و به سبب اهمیت اقتصادی و بهویژه موقعیت نظامی یگانهاش همیشه دستگاه دولت به آن توجهی مخصوص میکرد،بهطوریکه آتش ویژهء پادشاهان ساسانی،آذر گشسب،در شیز جای داشت و در سنت زرتشتیان-چهبسا از دورهء ساسانیان- آنجا را زادگاه پیغمبر میپنداشتند،که این خود مایهء اعتبار معنوی بیشتر ان خاک میشد.
استخر در چند کیلومتری پاسارگاد و تخت جمشید است و ساسانیان اگرچه این«جمشید»یا افسانه یا هخامنشیان را نمیشناختند،اما همین قدر میدانستند که آنها از دریای روم تا دریای هند را به زیر فرمان داشتند و اردشیر بعد از چندین صد سال خواستار ایجاد همان فرمانروایی این نیاکان دور شد و شاهنشاهی بار دیگر از سرزمین پارس برآمد.
باری،شمال شرق و جنوب غرب فلات ایران به علت موقع جغرافیایی خود نقش اساسی در تکوین و ادامهء تاریخ ما داشتهاند؛بیآنکه بخواهیم اهمیت سیاسی نظامی،و دینی شمال غرب،جایگاه پادشاهی ماد و به قولی زادگاه زدتشت،مأوای مغان باستانی و آتش پادشاهان ساسانی،بر سر راه دربند قفقاز و گذرگاه یونانو روم،یعنی آذربایجان را از یاد ببریم.
همانطورکه پارتها خراسان،از جمله به سبب دوری از سلوکیه،ایران را از دست جانشینان اسکندر نجات دادند،سامانیان و صفاریان نیز به علتهای گوناگون،که دوری از بغداد بهویژه یکی از مهمترین آنها بود در برابر خلافت و ریاست عرب، ایران را به پادشاهی خود باز آوردند."