چکیده:
معنای وحی برخلاف تصور نخست که باید صرفا بر متن قرآنی اطلاق گردد، از شمولیت
فراتری برخوردار است. تنها در دو آیه انبیاء و نجم است که وحی در مفهوم متن قرآن به
کار رفته است. به علاوه در این مفهوم، واژگانی چون ذکر، کتاب و قرآن نیز با وحی در
اطلاق بر متن قرآن، شراکت دارند. زعم دیگر آن است که وحی عبارتست از سخنان وحیانی
خداوند که توسط فرشته خاص یعنی جبرائیل بر پیامبران الهی، عرضه میشود1. اما حقیقت
آن است که مفهوم وحی اعم از سخنان و حتی کلام آسمانی است. پژوهش درباره ماهیت وحی و
سرشت مفهومی آن به مثابه مطالعه در حقیقت زبان آموزه الهی بر بشریت است که در
جلوههای گوناگون، ظهور یافت. آیا جاودانگی قرآن در پرتو حقیقت خاص وحی شکل گرفت که
در آن زبانی یگانه و ماندگار بر انسانها عرضه گردید یا در ساحت های معنایی و ابعاد
آموزه ای آن نهفته است2 ؟
نخستین آیات قرآن که در مراوده وحیانی بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد حکایت از زمینه
ها، انتظارات و پرسش های زمانه و خود پیامبر دارد که حیات بشری و رستگاری و نجات
آدمی مهمترین آن پرسش ها بود. وحی در خلأ و بدون زمینه نیاز بر مسلمانان نازل نشد،
حقیقت وحی، آموزه سعادتمندی دینی در پیوند با اوضاع اجتماعی و فضای نیازهای آدمی
است. این منظر، میتواند افق جدیدی را در پژوهش وحی و مفهوم حقیقی آن فرا روی ما
بگشاید.
خلاصه ماشینی:
"در سوره انعام، خداوند برای عمل ارتباطی میان شیاطین از واژه یوحی بهره میبرد: و ان الشیاطین لیوحون الی اولیائهم لیجادلوکم19 علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل اینآیه مینویسد که این آیه، رد آن سخنی است که مشرکین به دهان مؤمنین انداخته و جواب شبههای است که به ذهن مؤمنین القا کرده بودند و آن، این بود که چطور حیوان ذبح شده به دست شما حلال است اما حیوانی که خدا آن را کشته، خوردنش حرام میباشد؟ آیه جواب میدهد که این وحی شیطانی است، سخنی است که شیطان به دلهای اولیای خود یعنی مشرکین القا میکند.
61 3 - جبرئیل در ارتباط وحیانی چه چیزی از قرآن را نازل کرد؟ نخستین بار این نزاع در کلام مسیحی رخ داد که آیا وحی و سخن خداوند، امری حادث است یا قدیم؟ به عبارتی، آیا محتوا و حقیقت وحی، ازلا و ابدا با خداوند همراه بود و در موقع نزول آن معنای قدیم، الفاظ را خلق میکند و از طریق خلق حروف و الفاظ آن را بر پیامبر القاء میکند؟ در این باور، مضمون و معنای وحی قدیم و شکل بروز، نزول و ظهور آن حادث است.
در صورت دوم، که جبرئیل تنها معنا را اخذ و در طی نزول وحی بدان کسوت حروف و أصوات بشری داده است، پرسش مطابقت و عینیت طرح میگردد که با چه ملاکی میتوان یقین پیدا کرد که وحی عرضه شده بر پیامبر از جانب جبرئیل با وحی دریافت شده از خداوند، مطابقت دارد؟ به نظر میرسد ادله درون دینی یعنی آیات قرآن بر ادله عقلی در این مطالعه، چیرگی داشته باشد که خداوند در آیات قرآن، معنا و لفظ را در وحی با یکدیگر ذکر میفرماید همچون سوره شوری، فصلت و کهف."