چکیده:
این مقاله بهعنوان مقدمهای برای تحقیق جامع و کامل در جغرافیایی تاریخی شهر تهران بهشمار رفته و در آن سعی شده است که سیر تاریخی تهران از زمان پیدایش تا آخرین تحولات- حتی پس از انقلاب اسلامی که تهران با شرایط ویژه روبرو ساخت بررسی شده و تاریخ مکتوب در مرود تاریخ شهر تهران بیان گردد. تاریخ مکتوب شهر تهران را بطور مشخص میتوان از 2Lقرن سوم هجری قمری-زمانی که جغرافیدانان و تاریخنویسان بزرگ آنزمان به آن مبادرت ورزیدند-دانست.از این زمان به بعد شهر تهران در دورههای مختلف تاریخی و حکومت حاکمان متعدد، گاهی با رشد و شکوفایی و گاهی مورد تهاجم و غارت روبرو بوده است. نتیجه دستاورد این تحولات را میتوان در آثار تاریخی بجامانده،از دورههای مختلف و اشکال سکونتی امروزی و... مشاهده نمود. اگرچه سعی شده،در این نوشتار خلاصه سیر تاریخی شهر تهران در دورههای مختلف بیان گردد لیکن نوشتار اصلی و مدون شدهء پایان کار دربرگیرندهء سیر کامل تمامی دورههای تمامی تاریخی-حتی اوضاع قبل از قرون سوم و دورههای قبل از اسلام- خواهد بود که به همراه تصاویر و عکسهای مختلف از دورههای مشخص تاریخی تدوین میگردد.
خلاصه ماشینی:
"تهران در دورهء پهلوی: در دورهء پهلوی سیمای شهر تهران به کلی دگرگون شد و (1)-کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران،تألیف دکتر عزیز الله بیات، انتشارات امیر کبیر،ص 811 این شهر متدرجا به شهری بزرگ و مدرن تبدیل گردید و در دورهء سلطنت رضاشاه،نهضت ساختمانی و نیازمندیهای جدید باعث توسعهء بیشتر شهر تهران و تبدیل اراضی کنار شهر به ساختمانها و محلات و خیابانها و کوچههای تازه شد و خندقهایی داراخلافهی دوره ناصری و دروازههای آن از میان رفت و شهر از اطراف گسترش یافت به همراه تحولی که در شئون فرهنگی و هنری و اداری و اقتصادی روی داد بناهای متعددی برپا شد البته با این تفاضیل نباید غافل شویم که در این دوره کشور ایران وابستگی زیادی به کشورهای غربی پیدا کرد که خود به خود روی فرهنگ و اقتصاد و همچنین تحول کشور و شهر تهران تاثیر گذاشت که ما را از فرهنگ خودی و اصیل ایرانی بودن دور نگاه داشت که ساخت و ساز بناها و آثاری به سبک غربی نمونهای از این وابستگی میباشد پس از شهریور 0231 در عهد سلطنت محمد رضا شاه پهلوی توسعه تهران و احداث ساختمانهای دولتی و شخصی روز افزون شد تا آنجا که آبادیها و نواحی شهر تبدیل به کویهای جدید شهر گردید بطوریکه در حال حاضر از آبادیهای شمیران در دامنههای جنوبی البرز تا اراضی خارج حد جنوبی شهر ری(حضرت عبد العظیم)و از کویهای جدید الاحداث تهران پارس و تهران نو و نارمک تا مسافت قریب 01 کیلومتری مشرق محل خندق سابق دار الخلافه و همچنین اراضی طرشت و مهرآباد و آبادیهای مجاور امامزاده حسن در جنوب غربی تهران و چند کیلومتری جنوب ایستگاه راهآهن قسمتهای مختلف تهران را تشکیل میدهد و از مقایسه نقشههای شهر تهران در دورهء ناصری با حدود کنونی شهر در دوره پهلوی میتوان به افزایش وسعت شهر پی برد."