خلاصه ماشینی:
اشاره امروزه در عین حالی که نظامهای اقتصادی مبتنی بر برنامهریزی در حال استحاله در نظامهای متکی بر بازار و مکانیزم قیمتهاست،بحث بر سر نقش و رابطه متعادل این دو (بازار و برنامه)در تنظیم اقتصادی جوامع کماکان و حتی بیش از پیش اهمیت خود را داراست،ازاینرو و از آنجا که با تصویب اولین برنامه پنج ساله توسعه(که یک ماموریت عمده آن کاهش دخالت دولت به نفع مکانیزم بازار در حل مسائل اقتصادی کشور است)و بحثهای به دنبال آن در اذهان مخاطبین اصلی تدبیر سئوالاتی شکل گرفته است،بر آن شدیم تا در جهت پاسخگوئی به این سئوالات اساسی مقالاتی از قبیل این مقاله جائی درخور در این مجله داشته باشند.
نویسنده که خود سالهاست شاهد و از نزدیک در جریان برنامهریزی بوده و از دستاندرکاران تهیه و تدوین برنامه پنج ساله بوده است،در این مقاله با تسلط تئوریک و با رعایت حد اکثر اختصار ممکن نقش برنامه و بازار را در تنظیم اقتصادی و ویژگیهای ضروری برنامه و برنامهریزی در ایفای چنین نقشی،توضیح میدهند.
اگر تعداد و قلمرو موضوعها و پدیدههائی،که از حیات اقتصادی-اجتماعی یک کشور تحت نظم برنامهای درمیآید،زیاد و گسترده باشد، برنامه به«قانون فعالیتهای جامعه»تبدیل میشود و وسیلهای خواهد شد که میتوان ادعا کرد افراد جامعه با کمک آن و با آگاهی کامل،تاریخ جامعه خویش را رقم خواهند زد.
هرگاه تعداد و قلمرو موضوعها و پدیدههائی که قرار است تحت نظم برنامهای درآید،محدود به تعیینکنندهترین،عمومیترین و کلانترین آنها باشد،برنامه به«چراغی فراراه آینده»تبدیل خواهد شد که افراد و گروههای جامعه بنابر درک و استنباط خویش از مسیر آینده جامعه و به اقتضای انگیزهها و گرایشهای خود و همچنین انگیزشهای تعبیهشده در سیاستها و خط مشیهای برنامه،به تنظیم مسیر فعالیتهای خویش در پرتو آن اقدام خواهند کرد.