چکیده:
تاکنون برای بیابان از دیدگاههای متفاوت و همچنین براساس برخی از ویژگیهای ژئومورفولوژی،تعریفهای گوناگونی ارائه شده است.مقالهی حاضر حاوی بخشی از نتیجههای تحقیقاتی حاصل از اجرای«طرح تعیین قلمروی جغرافیایی محدودهی بیابانی استان یزد»است.در این تحقیق،با استفاده از نقشههای زمینشناسی و توپوگرافی و تلفیق دادههای این دو،ابتدا شناسایی کلی رخسارههای ژئومورفولوژی به روش مرفوژنیک انجام گرفت و سپس عوارضی نظیر:دشتسرها،بسترهای طغیانی شبکهی آبها،تپههای ماسهبادی،بدلندها،عوارض بادکندی شامل کلوت -یاردانگ-دشتهای ریگی،دقها،کویرها،جلگههای رسی و بالاخره سبخاها و شورهزارها که خاص مناطق بیابانی هستند، شناسایی و تفکیک شدند.سرانجام نیز با استفاده از عکسهای ماهوارهای ETM و کنترل صحرایی،محدودهی عوارض اصلاح و عوارض جدید شناسایی شده نیز به آن افزوده شد و محدودههای یاد شده به عنوان محدودههای بیابانهای استان یزد معرفی گردیدند. نتیجههای حاصل نشان دادند تقریبا اکثر قریب به اتفاق عوارض ژئومورفولوژیکی خاص بیابان با ویژگیهای مشخص،در این استان قابل شناسایی هستند که به صورت پیوسته ولی در گسترهی استان پراکنده شدهاند.همچنین،با مساحی این عوارض در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مشخص شد،حدود نیمی از سطح استان یزد،یعنی 2357784 هکتار(46 درصد)آن،در زمرهی بیابانهای ژئورفولوژیک قرار دارد.
خلاصه ماشینی:
"در این تحقیق،با استفاده از نقشههای زمینشناسی و توپوگرافی و تلفیق دادههای این دو،ابتدا شناسایی کلی رخسارههای ژئومورفولوژی به روش مرفوژنیک انجام گرفت و سپس عوارضی نظیر:دشتسرها،بسترهای طغیانی شبکهی آبها،تپههای ماسهبادی،بدلندها،عوارض بادکندی شامل کلوت -یاردانگ-دشتهای ریگی،دقها،کویرها،جلگههای رسی و بالاخره سبخاها و شورهزارها که خاص مناطق بیابانی هستند، شناسایی و تفکیک شدند.
سپس با استفاده از پارامترهایی از قبیل شیب طولی دشت (براساس فاصلهی خطهای منحنی میزان)،تراسهای آبرفتی مجاور رودخانهها و قلمروی مخروط افکنهها در نقشههای زمینشناسی،انشعاب یا انسجام آبراههها و مسیلهای سنگلاخی در بالادست و پائیندست محدوده،و رخنمون سنگهای مادری در حاشیهی دشت،به تفکیک و به شرح زیر شناسایی شدند: دشت سرلخت10 این نوع از دشتسرها حدفاصل دامنههای سنگی واحد کوهستان(شیب بیشتر از 25 درصد)و دشتسرهای تراکمی یا حوزهی انتهایی شبکهی آبراههها(با شیب حد اکثر 5/0)واقع شدهاند و دامنهای را با شیب 5 تا حد اکثر 12 درصد تشکیل میدهند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) بحث به منظور تعیین قلمروی بیابان،رخسارههای ژئومورفولوژیک خاص بیابان(معرفی شده در شیوهنامهی اجرایی پروژهی تحقیقاتی) از قبیل دشتسرها،بسترهای طغیانی شبکهی آبها،تپههای ماسهبادی،بدلندها،عوارض بادکندی شامل کلوت-یادانگ- دشتهای ریگی،دقها،کویرها،جلگههای رسی و بالاخره سبخاها و شورهزارها شناسایی و تفکیک شدند.
مساحت و درصد گسترش مناطق بیابان غیربیابان در استان یزد (به تصویر صفحه مراجعه شود) نتیجهها نشان دادند که تقریبا اکثر قریب به اتفاق عوارض ژئومورفولوژیکی خاص بیابان و از جمله مهمترین آنها،شامل تپههای ماسهای(به فرم و شکلهای گوناگون)،کویرها(با رخسارههای متعدد بیابانی و کویری)،دشتسرها و جلگههای رسی(با انواع عوارض فرسایشی)و بالاخره بدلندها،در محدودهی استان یزد وجود دارند."