چکیده:
دربار فتحعلی شاه پس از آگاهی از این هجوم، قوایی را به فرماندهی عباس میرزا نایب السلطنه و وزارت میرزا بزرگ
فراهانی به آذربایجان اعزام داشت تا به مقابله با روسها بپردازد. چند سال پس از نبردهای متعدد و در حالی که روسها از حصول
به اهداف استراتژیک خویش ناکام مانده بودند، شاه قاجار به دنبال امضای معاهده فین کنشتاین با فرانسویها، مدتی نیز برای
مقابله با روسها به ژنرال گاردان و مستشاران نظامی فرانسوی متکی شد، اما چون سرانجام از همراهی پنهانی فرانسوی ها با
روسها مطلع گردید، در حالی که با مشکل جدی مشروعیت نبرد در اذهان ساکنان مناطق جنگی، خاصه تعدادی از خوانین
محلی مواجه بود، با تلاش میرزا بزرگ (قائم مقام اول) بر آن شد تا برای حل بحران مشروعیت جنگ و جلب حمایتهای
اجتماعی، به نبرد با روسها ماهیتی اعتقادی بخشد. به همین دلیل نیز ملا محمد باقر کلباسی، مأموریت یافت تا روانه عتبات
عالیات و شهرهای بزرگ ایران شود و از مجتهدین و فقهای بزرگ درخواست صدور فتاوای جهادی کند.
علما با توجه به اهمیت ممانعت از پیروزی روسها و ضرورت جلوگیری از غلبه آنان بر سرزمین مسلمانان، به همراهی
فعال با درخواست دربار قاجار پرداختند و با نگارش و ارسال فتاوای جهادی از مردم خواستند تا به مقابله با روسها پرداخته و
جنگ ایران و روس را نه جنگ دو دربار، بلکه نبرد اسلام و کفر تلقی کنند.
خلاصه ماشینی:
متأسفانه به روشنی نمیدانیم که علمای مذکور به دیدار چه تعدادی از فقهای عصر رفته و از آنان طلب فتاوای جهاد کردند، اما بر اساس نامهایی که در احکام الجهاد وجود دارد، میتوان گفت که به مجتهدین زیر مراجعه شده و آنان نیز علی رغم اعتقاد به عدم مشروعیت حکومت قاجار، با تیزبینی تمام و تفکیک میان مسأله مشروعیت سلطنت قاجار با موضوع دفاع از مسلمانان و سرزمین اسلامی، براساس مبانی فقه سیاسی خویش، همان مبانی که پیش از این به آنها اشاره شد، در ارائه فتاوا و یا با نگارش کتابچههای جهادی مستقل به درخواست شاه و عباس میرزا پاسخ صریح و سریعی دادند.
چنین بود که فقیهان شیعی عصر قاجار ادبیات جهادی این دوره را با تکیه به شالودهها و مبانی نظری فقه شیعه و سنت علمای سلف پدید آوردند مرحوم کاشف الغطاء ( متوفی 1228 ه ق) که در میان فقیهان و مجتهدان صدر دوره قاجار روشنترین و منظمترین مبانی را با بهره برداری از اجتهادات اسلاف طرح کرده است، مبانی نظری و فقهی جواز همکاری مسلمین با حکومت قاجار در جهاد علیه روسها و مشروعیت فرماندهی جنگی شاه و عباس میرزا و حتی جواز تصرفات مالی آن در اموال امام را در کتاب الجهاد خویش با بحث از اموری که محتاج رئیس مطاع است آغاز میکند.