چکیده:
ابوریحان محمدبن احمد بیرونی از علمای بزرگ و ریاضی دانان، منجمان، مورخان و کاملان قرن چهارم و پنجم
هجری است و محققان او را از بزرگترین حکمای شرق میدانند. ولادت او در سال 362 ه.ق در خوارزم اتفاق افتاده و
مرگش در غزنه در اوان انقلاب سلاجقه و سلطنت مسعود بن محمود غزنوی بوده است. تألیفات این مرد بزرگ به زبان
عربی یعنی زبان علمی و همه کس فهم عالم اسلام و ایران بوده است، مگر ترجمه (التفهیم) که خود آن را از عربی به
پارسی برگردانیده است (یا بالعکس). قرون پنجم و ششم هجری یکی از ادوار بسیار مهم ادبی است:
نثر فارسی در این دو قرن دو سبک کاملا متمایز از یکدیگر داشت:
اول سبک ساده: که دنباله نثر ساده قرن چهارم بوده است.
دوم سبک مصنوع.
یکی از کتب معتبر که در اوایل قرن پنجم هجری در دانشهای هندسه و حساب و نجوم و هیئت نوشته شده (التفهیم
لاوائل صناعةالتنجیم) از استاد بزرگ ابوریحان بیرونی این کتاب اولین و مهمترین کتابی است که خاص علوم نجوم و
هندسه و حساب نوشته شده و از باب آنکه نویسنده آن یکی از علمای معروف عالم است، اهمیت بسیار دارد.
شیوائی تعبیر، جزالت اسلوب، زیبایی و رسائی الفاظ و عبارات، جزء مزایا و خصایص بارز این اثر ارزنده است. از
حیث لغت نیز در هیچ کتابی تا این اندازه در ایراد لغات فارسی سعی نشده است و لغات تازی که در این کتاب دیده
میشود از واژههای فارسی به مراتب کمتر است.
خلاصه ماشینی:
یکی از کتب معتبر که در اوایل قرن پنجم هجری در دانشهای هندسه و حساب و نجوم و هیئت نوشته شده (التفهیم لاوائل صناعةالتنجیم) از استاد بزرگ ابوریحان بیرونی این کتاب اولین و مهمترین کتابی است که خاص علوم نجوم و هندسه و حساب نوشته شده و از باب آنکه نویسنده آن یکی از علمای معروف عالم است، اهمیت بسیار دارد.
تألیفات این مرد بزرگ به زبان عربی یعنی زبان علمی و همه کس فهم اسلام و ایران بوده است مگر ترجمه (التفهیم) که خود آن را از تازی به پارسی برگردانیده است (یا بالعکس) قرون پنجم و ششم هجری یکی از ادوار بسیار مهم ادبی است.
این کتاب، معتبرترین سند قدیم علمی و ادبی فارسی بعد از اسلام و صحیحترین مأخذ چند شعبه از فنون ریاضی از بزرگترین استادان فنّ و گرانبهاترین گنجینه انباشته از لغات و اصطلاحات وتعبیرات کهنه و اصیل فارسی است و بویژه درباره تاریخ و آداب و رسوم و ایام معروف و طرز گاهشماری ایرانیان مطالب مهمی دارد که جز در آثار ابوریحان یافته نمیشود واگر دیگران هم چیزی نوشته باشند چندان مورد اعتماد، و به صحّت و اعتبار نوشتههای استاد بیرونی نیست.
یکی از جهات اهمیت کتاب التفهیم این است که استاد ابوریحان در نوشتن این کتاب کوششی بسزا داشته که تا حد امکان به جای لغتها و اصطلاحهای علمی که در آن زمان به عربی متداول بوده است کلمات فارسی اصیل بگذارد، بطوری که هم عبارات مفهوم باشد و هم اسلوب کتاب از شیوایی و بلاغت ادبی نیفتد.