چکیده:
در این پژوهش تلاش شده است تا برخی از ویژگیهای دستوری و نحوی گویش سورانی(گونهی شهر سردشت) توصیف و تبیین شود.سورانی یکی از گویشهای اصلی زبان کردی است که در بیشتر مناطق کردنشین ایران از جمله استان کردستان و جنوب استان آذربایجان غربی(سردشت،مهاباد، پیرانشهر،بوکان،اشنویه،و غیره...)و همچنین،در نیمهی شمالی کردستان عراق به آن صحبت میشود.در این مقاله ابتدا ساخت آوایی گویش به صورت اجمالی توصیف شده و سپس،به ساخت نحوی و مشخصههای دستوری از جمله:جنس دستوری،تکواژ نکرهساز،تکواژ معرفهساز،تغییر صورت شناسههای ششگانهی فعلهای متعدی در زمان گذشته،پسوندهای مالکیت،ساخت مجهول، حروف اضافهی گسسته (circumposition) ،ساخت ارگتیو (ergative) و وجه (mood) اشاره شده است.شایانذکر است که جهت نشان دادن تغییرات آوایی،قواعد واجی و نوشتن واژگان از
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) مضارع اخباری این فعل از ستاک حال افعال لازم و متعدی همراه با پیشوند" da- و da?- "به دو صورت ساخته میشود.
2-مضارع اخباری-ستاک حال+شناسه+ da-/da?- (برای افعال متعدی) مانند: (به تصویر صفحه مراجعه شود) این زمان با (na?-) منفی میشود و این تکواژ در زمانهای دیگر چهارگونه دارد که عبارتند از: na-na?-ma-ni .
-اسم مفعول+ شناسهی فعلی ماضی نقلی مانند: (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) در افعال لازم برای منفی کردن این فعل پیشوند na- به اول فعل اضافه میشود و خود فعل تغییری نمیکند.
صفت مفعولی+ /b/ +فعل کمکی بودن-گذشته کامل (به تصویر صفحه مراجعه شود) منفی کردن این فعل به صورت زیر میباشد: افعال لازم:شناسه+مصدر فعل+پیشوند na- نیامده بودم (na-ha?tbu?-m) ،نیامده بودیم (na-ha?tbu?-in) .
در حالت ندا نیز علامت(اینه- L?na )اضافه میشود،مانند: ای برادران: (bra?dar-L?na) ،ای مردم: xalk-L?na) اسم جمع (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) 5-3-شناختگی اسامی یا معرفهاند یا نکره،شناختگی در گویش سورانی به صورتهای زیر ساخته میشود: 1-5-3-تکواژ معرفهساز در سورانی این تکواژ به صورت پسوند( aka و yaka )میباشد و به انتهای صورتهای اسمی در میآید،جایگاه این تکواژ بلافاصله پس از صورت اسمی است و تمامی تکواژهایی که قرار است به عنوان پسوند در ساخت صورت اسمی مذکور ظاهر شوند،به بعد از این تکواژ اضافه شوند،بایستی به بعد از این تکواژ اضافه شوند."