چکیده:
حضور گسترده و روزافزون مهاجران ایرانی و اقامت طولانی آنان در قفقاز موجب شد تا برخی از ترقی خواهان ایرانی از اقشار مختلف، به ویژه برخی از کنسولهای دولت ایران به تشکیل انجمنهای خیریه و تاسیس مدارسی در آن منطقه اقدام نمایند.
خلاصه ماشینی:
"برای برآوردن این نیاز،جمعی از تجار ایرانی مقیم بادکوبه-که بیشتر آنان از اعضای انجمن خیریه بودند-در عریضهای به مشیر الملک،سفیر ایران در پطرزبورگ،از وی خواستند که از بابت صدور تذکرهء عبور برای اتباع ایرانی،مبلغی به عنوان اعانه برای تأمین مخارج مدرسه،در اختیار انجمن گذاشته شود.
در این زمان،اوضاع مالی اتباع متمول ایرانی رو به بدی نهاد و تأمین هزینهء انجمن و مدرسهء اتفاق با مشکلات عمدهای روبرو گردید؛چنانکه اعضای ادارهء انجمن و ژنرال کنسول وقت ایران در تفلیس،به منظور جلوگیری از تعطیل شدن مدرسه و برای پرداخت حقوق معوقهء معلمان در دی 4031،مبلغ سیصد منات قرض نمودند و ژنرال کنسول ایران در تفلیس نیز در گزارشی به تهران تذکر داد که کاهش عایدات انجمن،قدرت حفظ مدرسه را از اعضای انجمن سلب کرده است.
کاهش نقش انجمن خیریه در امور مدرسهء اتفاق،به عنوان یکی از مهمترین مؤسسات فرهنگی ایرانیان در تفلیس،پس از ورود سعیدی به منطقهء قفقاز،به معنای پایان کار انجمن در سایر امور مربوط به ایرانیان مقیم تفلیس نبود؛هنگامی که وزارت امور خارجه درصدد تغییر منصب«میرزا علی خان»،ژنرال کنسول وقت ایران در تفلیس،برآمد،اعضای انجمن با ارسال عریضهای اعتراضآمیز به مجلس شورای ملی و کپی آن برای روزنامههای ایران،شفق سرخ و طوفان،با دفاع قاطع از وی،خواستار ابقای او در سمت خویش شدند.
از این رو،کنسول وقت ایران در باطوم،هیأتی متشکل از دوازده نفر که به اتفاق آراء عمومی اتباع ایرانی انتخاب شده بودند،به عنوان انجمن خیریهء ایرانیه-اسلامیه تعیین کرد و امور مدرسه و جمعآوری اعانهها را زیر مراقبت و نظارت خویش،به آنها سپرد،اما هیأت مزبور نیز به دلیل مشکلات مالی،فقر و استیصال ایرانیان مقیم باطوم،نتوانست به حد کافی کمک مالی از اتباع ایرانی آن سامان جمع کرده،صرف امور مدرسه نماید."