چکیده:
ایران به دلیل موقعیت ویژهء خود،همواره با ملل مختلف در ارتباط بوده است.در دورهء قاجار،به ویژه با روی کار آمدن ناصر الدین شاه،روابط سیاسی و اقتصادی ایران با ممالک دیگر،به ویژه اروپا،رونق بیشتری یافت،زیرا در این زمان با توجه به پیامدهای انقلاب صنعتی،توسعهء نظام سرمایهداری،گسترش تجارت جهانی و رقابت کشورهای قدرتمند برای به دست آوردن بازارهای تازه،ایران هم در گردونهء روابط بینالملل قرار گرفت؛در عرصهء اقتصادی به دنیای تجارت وارد شد و با کشورهای اروپایی ارتباط بیشتری یافت.در سدهء نوزدهم از بین کشورهای اروپایی،انگلیس با پشتوانههای سیاسی،اقتصادی و نظامی خود متوجه کشورهای مشرقزمین شد.از جمله مناطقی که مورد توجه آن کشور قرار گرفت و چیرگی بر آن منطقه را برای سیاستهای استعماری خود در خاورمیانه ضروری یافت،منطقهء خلیجفارس بود که دروازهء تجارت ایران محسوب میشد.در این نوشتار کوشش شده است مبانی روابط سیاسی و اقتصادی ایران با انگلیس در نیمهء دوم سدهء نوزدهم و نتایج آن تبیین گردد و فرض بر این است که از یک سو به دلیل ناآگاهی حاکمیت و مردم ایران از تحولات جهانی و نداشتن ابزار سیاسی و اقتصادی لازم و از سوی دیگر به دلیل گسترش تجارت و توسعهء نظام سرمایهداری در کشورهای اروپایی و به ویژه انگلیس و توجه آنان به مشرقزمین،ایران کانون توجه انگلیس و قدرتهای دیگر قرار گرفت و سرانجام به کشوری وابسته تبدیل شد.
خلاصه ماشینی:
"ایران با انگلیس در نیمهء دوم سدهء نوزدهم و نتایج آن تبیین گردد و فرض بر این است که از یک سو به دلیل
ویژهء مقام سلطنت بود و پادشاهان قاجار از جمله ناصر الدین شاه این امتیاز را از دست ندادند.
همین مانع روبهرو شد،زیرا ایران برای روسیه هم مهم و بهترین راه دسترسی به هند و خلیج فارس بود؛بنابراین طبیعی بود که کشمکش طولانی بین انگلیس و روسیه در ایران پدید آید که
نفوذ تجاری روسیه نیز از نیمهء سدهء نوزدهم در ایران افزایش یافت و این افزایش به خاطر
سرانجام انگلیس نیروی نظامی خود را در بوشهر پیاده و اعلام کرد:اگر سپاه ایران از
دولت انگلیس که از این اقدام ناراضی بود و نتوانست کاری انجام دهد،با ایران قطع
عقبنشینی کرد و بنا به نوشتهء هنت که خود شاهد این جنگ بود:«مقام جنگی ایران از هر جهت
شورش سراسری در برابر انگلیس تشویق نماید و این هم در حالی بود که حسام السلطنه به ناصر الدین شاه اطلاع داده بود که شورش هند آغاز شده است.
از این پس دولت انگلیس قدرت زیادی به دست آورد و توانست با تسلط بر ایران و هند،
دولت انگلیس که لغو این امتیاز را یک شکست و عقبنشینی سیاسی برای خود تلقی
تأسیس بانک شاهنشاهی نیز توانست بر نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در ایران بیفزاید،چرا که
بیشتر با روسیه پرداخته و از این راه مزیت تجاری خود را با روسیه-که با ایران هممرز بود-
انگلیس بود که به منافع بسیاری دست یافت و سبب شد اقتصاد و نظام سیاسی کشور به طور"