چکیده:
وزارت به عنوان یکی از ارکان اصلی حکومت،همواره در تاریخ ایران نقش مهمی را ایفاء کرده است.در تاریخ حکومت آل بویه،به ویژه در نسل اول شاهان آن سلسله،مواجه باروی کار آمدن فرمانروایان با کفایت و شایسته و در نتیجه وزیران کارآمد و لایقی چون ابو محمد حسن مهلبی میباشیم.ابو محمد حسن مهلبی از وزیران معروف و مشهور در دوره پادشاهی احمد معز الدو-له(334 تا 356 ق/945تا 976 م)بود و تأثیرات بسیار سودمندی را در زمینههای مختلف از خود برجای گذارد.اقدامات ابو محمد حسن مهلیب از جنبههای کشوری،لشکری و فرهنگی در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته است.
پس از سپری شدن نسل اول آل بویه و در زمان جانشینان آنان،نزاع و کشمکش برای به دست آوردن تخت پادشاهی و همچنین اختلافات داخلی،موجب کاهش اقتدار و شکوه آل بویه و نیز وزارت آن گردید.در نسل دوم این سلسله،صرفنظر از وزارت صاحب بن عباد(367 تا 385 ق/977 تا 995 م.)،وزیر معروف و مشهور موید الدوله(366 تا 373 ق/976 تا 983 م)و فخر الدوله دیلمی(366 تا 387 ق/976 تا 977 م)،وزارتهای باشکوه و اقتدار نسل اول از میان رفت و دیگر اثری از آن پدیدار نگردید.
روش تحقیق نوشتار حاضر،روش تحقیق تاریخی است و آن عبارت است بررسی و مقایسه منابع و آثار برجای مانده از گذشته و رسیدن به یک نتیجه کلی در موضوع مورد بحث.
خلاصه ماشینی:
"با ورود احمد بن بویه به بغداد و به وزارت رسیدن ابو جعفر صیمری،اداره امور به دست صیمری افتاد،ولی ابو محمد حسن مهلبی به علت شایستگی و کفایت و آشنایی به امور دیوان و اوضاع مملکت،همچنان در دستگاه معز الدوله باقی ماند و در اداره امور به عنوان نایب و مشاور صیمری به کار پرداخت(ابن اثیر،1350:203)،تا جایی که صیمری در بسیاری از موارد از راهنماییها و مشاورههایی مهلبی سود میجست و راهکارها و نظرات مهلبی در طول وزارت صیمری فراراه او بود(ابن مسکویه،1376:153 و 154).
پس از فوت صیمری، با وجود آنکه تعدادی از کاتبان و دبیران خواستار وزارت گردیدند،ولی معز الدوله ابو محمد حسن مهلبی را رسما عنوان کتابت و دبیری داد و به او خلعت پوشانید(ابن مسکویه،1376: 163 و نیز نک:صاحبی نخجوانی،1344:234؛ابن اثیر،1350:203).
ازاینرو معز الدو-له از این همه هزینه و ننگ شکست آزرده شد و در سال 341 ق دستور داد تا ابو محمد حسن مهلبی را یکصد و پنجاه تازیانه زده و فحش و ناسزای بسیاری را نثار او نمود(ابن مسکویه،1376:184-186 و ابن اثیر،1350:218).
بر زمینه همین تدابیر و اقدامات مهلبی و رونق اقتصادی دولت معز الدوله است که نویسندهای دقیق مانند مسکویه گذشته از مغایرت موارد مذکور با موازین اخلاقی و عرفی، با حالتی ستایشگرانه به هوش و درایت و زیرکی مهلبی اشاره میکند که چگونه بر اموال ابو علی خان که در نزد دیگران پنهان بود،دست یافت و همه را مصادره نمود(ابن مسکویه،1376:237)."