چکیده:
سید عثمان مروندی،ملقب به لعل شهباز قلندر(م 673ه.قمری)در جوانی از ایران به هندوستان رفت و پس از فراغت از تحصیل همراه شیخ بهاء الدین زکریا مولتانی،شیخ فرید الدین گنجشکر و شیخ جلال الدین بخاری،علمای سهروردیه مولتان،نواحی مختلف هندوستان را سیاحت کرد و سرانجام در سهوان،یکی از قدیمترین مناطق سند اقامت گزید و کلاسهای علم و عرفان دایر کرد.او به اشاعهء دین اسلام و ترویج زبان فارسی پرداخت و منطقه را به مرکز فرهنگی و عرفانی تبدیل کرد؛بهگونهای که هرکس از قوت کلام او،سرمست میشد،و در دریافت مبانی دینی و اخلاقی و افزایش دانستنیها و دانایی،تأثیر شگرف میگرفت.آنچه میخوانید،حاصل این پژوهش و مطالعه است.
خلاصه ماشینی:
"مفرداتی از آن به شرح زیر نقل میشود(قاضی،2531:52): جام مهر علیست در دستم باده از جام خوردهام مستم کمر اندر قلندری بستم از دل پاک حیدری هستم حیدریم،قلندرم،مستم بندهء مرتضی علی هستم وجود محض مطلق را همهجا هر زمان دیدم به هرسویی،به هرکویی،به هرصورت عیان دیدم به یک پرواز میبینم که شهبازم بگویم حق به نور چشم باطن عین خود را عین آن دیدم کمند عشق در گردن به ما مسرور خوش آید خموخمار همزان دیدهء مخمور خوش آید تجلی جلالم کرد موسی هم به بیهوشی ببین کار جلالم را که چون بر طور خوش آید قلندر من و شهبازم،مرا آشیانه گوناگون به هر جا میروم آتشگه پرنور خوش آید *** رسیدم من به دریایی که موجش آدمیخوار است نه کشتی اندر آن دریا نه ملاحی،عجب کار است شریعت کشتیئی باشد،طریقت بادبان او حقیقت لنگری باشد که راه فقر دشوار است چو آبش جمله خون دیدم بترسیدم ازین دریا به دل گفتم چرا ترسی گذر باید که ناچار است ندا از حق چنین آمد،مگر ترسی ز جان خود؟ هزاران جان مشتاقان درین دریا نگونسار است ایا عثمان مروندی سخن با پردهداری گو نیابی در جهان یاری جهانی پر ز اغیار است همچنین بر اضلاع درگاه لعل شهباز،ابیاتی از غزلیاتش که نمایشگر حالات جذبه و احساسات شکوهمند اوست و منزلت و محتوای شعر و سوز دل همراه با ذوقطبع شهباز را میرساند و مسلک و طریق تبلیغ وی را روشن میکند،دیده میشود: شهباز لامکانم،من در مکان نگنجم عنقای بینشانم،من در نشان نگنجم من آن درم که در بحر جلال الله بودستم به کوه طور با موسی کلیم ـالله بودستم گهی زنار میبستم،گهی قرآن میخواندم گهی در مذهب ترسا،گهی محنت کشیدستم دوصد جامه کهن کردم،لباس فقر پوشیدم بر آن برجی که من هستم،هزاران یک رسیدستم به اسماعیل پیغمبر،به ابراهیم بن آذر در آن سروقت قربانی به قربانگاه بودستم ایا ملا مکن ظاهر سر اسرار مردان را ندانستی ندانستی که سرالله بودستم وفات: شهباز قلندر بعد از اهتمام بسیار در تبلیغ دین و هدایت مردم و احاطهء کامل بر علوم عربی و فارسی و تفسیر قرآن و حدیث و فقه،و چیرهدستی در نگارش و سخنوری و زبانشناسی و دستور زبان،به پایان عمر نزدیک شده بود."