چکیده:
مراتع در مقام یکی از منابع طبیعی تجدیدپذیر، دارای نقشهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی هستند. به شرط برنامهریزی معقول و منطقی همراه با مدیریت مناسب در بهرهبرداری از مراتع، این منابع طبیعی میتوانند در امر توسعة پایدار محیطی موثر واقع شوند. متاسفانه مراتع کشور ما به دلایل متعدد در چند دهة اخیر به طوری فزاینده در معرض تخریب و نابودی قرار گرفتهاند به گونهای که اصلاح و احیای مجدد آنها به سالها وقت و هزینة بسیار هنگفت نیاز دارد. در بسیاری از موارد، این تخریب بیش از آنکه معلول عوامل طبیعی همچون خشکسالی و تغییر شرایط جوی باشد، معلول عملکرد غیرمعقول و غیرعلمی انسان در بهرهبرداری از این منابع است. یکی از مهمترین نـقشهای مراتع در امر توسعة پایدار در بعد زیستمحیطی توسعة پایدار (ecological sustainable development) آشکار میشود؛ به این معنی که مراتع قادرند که جلوی بسیاری از واکنشهای منفی طبیعت از جمله ریزش نزولات جوی شدید را بگیرند، زیرا که پوشش سبز گیاهی اولا باعث میشود که قطرات باران با شدت کمتر به سطح زمین برخورد کنند و، در نتیجه، خاک کمتری متلاشی شود. ثانیا، ریشههای گیاهان، میزان خلل و فرج خاک را افزایش میدهند و، بدین ترتیب، موجبات نفوذ آب به داخل زمین فراهم میآید وجریانات زیرزمینی تقویت میشوند. از دیگر نقشهای زیستمحیطی مراتع در حفاظت محیط و توسعة پایدار ناحیهای میتوان به مواردی همچون نقش مراتع درکاهش فرسایش و رسوب، جلوگیری از پرشدن مخازن سدها، حفظ و تدوام حیات وحش، تعادل زیستمحیطی، تلطیف هوا، سلامت محیط زیست و تقویت سفرههای آب اشاره کرد که هر کدام از این موارد در توسعة پایدار نواحی و کشورها بسیار مهم است. بر این اساس در این مقاله به بررسی این عوامل میپردازیم. این تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی است که در آن برای بیان نقش زیستمحیطی مراتع در توسعة پایدار از منابع کتابخانهای و آمار موجود استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
"قبل از آنکه نقش مراتع و پوشش گیاهی در محیط زیست وحفظ تعادل آن مورد بررسی قرار گیرد، ذکر این نکته لازم است که حفاظت به معنی مدیریت مصرف است، به گونهای که بیشترین استفاده از منابع را برای نسل حاضر تأمین کند و، در عین حال، توان بالقوة منابع را برای برآوردن نیازهای نسلهای آینده نگاه دارد.
در کشوری نظیر ایران که سفرههای زیرزمینی از مهمترین و شاید اولین منابع تأمین آب جهت مصارف مختلف هستند، تقویت و افزایش سطح آنها، نقش مهمی در پویایی اقتصاد کشور دارد، که تحقق این امر مهم در گرو حفظ و احیای مراتع است.
نقش پوشش گیاهی در کاهش فرسایش و رسوب فقط به قسمت فوقانی و بیرونی گیاهان محدود نمیشود، بلکه ریشههای گیاهان نیز در این زمینه نقشی حساس دارند زیرا که ریشههای گیاهان با نفوذ در اعماق زمین موجبات چسبندگی خاکدانهها را به خود فراهم میسازند و مانع از متلاشی شدن آنها به هنگام ریزشهای جوی میشوند.
در بعد زیستمحیطی، مراتع با کاهش فرسایش و رسوب، جلوگیری از پر شدن مخازن سدها، حفظ و تداوم حیات وحش، جلوگیری از بروز سیلاب و کاهش آن، تلطیف آب و هوا، جلوگیری از آلودگی، تقویت سفرههای آب زیرزمینی، تثبیت و ایجاد خاک، جذب جهانگردان، تسکین روحی مردم و حفظ محیط زیست نـقش بسیار بـارزی در امـر توسعة پایدار نواحی و کشورها دارند."