چکیده:
حکیم عمرخیام نیشابوری از چهرههای برجستة ادبیات فارسی است که آثارش در خارج از مرزهای ایران نیز مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این کشورها، کشور روسیه است. در روسیه آثار ارزشمند بسیاری دربارة خیام و آثار او، از جمله رباعیاتش منتشر شده است. آنچه محقّق را برآن داشت که به نگارش این مقال بپردازد، از سویی، استقبال فوقالعادة خوانندگان روس از رباعیات خیام بود که باعث شده در پارهای موارد تیراژ این رباعیات با چاپهای مکرر به چند هزار نسخه بالغ شود و، از سوی دیگر، فقدان تحقیقی جامع و مستقل در خصوص جایگاه خیام نزد روسها در ایران بود. مجموعة این عوامل سبب شد تا مولف با مراجعه به منابع تاریخچة مختصری در این باب فراهم سازد. در طی این تحقیق مشخّص میشود که پس از ترجمة فیتز جرالد انگلیسی است که خیام به اروپا، خصوصا به روسیه، معرفی میشود. آغاز معرّفی خیام در روسیه به اواخر قرن 19 بازمیگردد. در اثر مساعی محقّقان و متفکّران، خیلی زود خوانندگان روس با رباعیّات خیام آشنا و حتی مانوس شدند به طوری که از این رباعیات ترانهها نیز ساختند و آن را در اشکال مختلف به چاپ رساندند. هدف از این پژوهش، گسترش دامنة آگاهی دربارة فعالیّت محقّقان و پژوهشگران دیگر کشورها در خصوص زبان و ادبیّات فارسی، به ویژه، خیام است.
خلاصه ماشینی:
"شهرت جهانی عمرخیام از دهة 60 قرن نوزدهم میلادی آغاز شده است و این زمانی است که ادوارد فیتزجرالد، شاعر انگلیسی، یکصد و یک رباعی از خیام را با توجه به مضمون و معنای آنها به صورت یک منظومه موافق ذوق و سلیقة اروپایی به زبان انگلیسی ترجمه میکند.
با مرگ فیتزجرالد نه تنها کار ترجمة رباعیات به پایان نرسید، بلکه توجه اهل ذوق در بسیاری از کشورها باعث شد تا این اثر به اکثر زبانهای زندة دنیا ترجمه و هزاران بار در اندازههای کوچک و بزرگ، مصور و ساده و مزین تجدید چاپ شود، یکی از این زبانها، زبان روسی است (فروغی، 1369: 45).
ازبررسی و ارزیابی آثار به چاپ رسیده از عمر خیام از سال 1891 تا 1916م میتوان دریافت که اکثر محققان و مترجمان موفق شدهاند اشعار را به طور ضعیف یا قوی به زبان روسی و به سبک شعر روسی ترجمه کنند، اما در حفظ شکل ظاهری رباعی ناتوان بودهاند.
اگر چه او نیز رباعیات خیام را با ویژگیهای شعر روسی ترجمه کرد، اما موفق شد در ترجمة خود ردیف را حفظ کند.
از بررسی آثار به دست آمده در مورد خیام و رباعیات او در روسیه درمییابیم که ترجمة اشعارشاعران متقدم ایرانی کار سادهای نیست، زیرا واژههای فارسی اساسا کوتاهتر از واژههای روسی هستند، به عنوان مثال معادل واژة معلم در زبان روسی واژة«پریپاداواتتل»12 است."