چکیده:
حاکمیت ایران بر ناحیه قفقاز از دوران پیش از میلاد و از زمان اشکانیان در منابع تاریخی ذکر شده است و حتی مورخان ایرانی و عرب مبنای بسیاری از شهرهای این ناحیه را به پادشاهان ساسانی نسبت دادهاند.پس از ورود اسلام نیز این ناحیه همچنان تحت حاکمیت ایرانیان باقی ماند و پذیرش اسلام توسط ساکنان شرقی و شمالی قفقاز پیوند و ارتباط فرهنگی قفقاز را با ایران بیشتر کرد،اما روسیه از ابتدای قرن هیجدهم میلادی که با اصلاحات فراگیر پتر کبیر از کشوری عقب افتاده و روستایی به عصر جدید صنعتی وارد شده بود به قفقاز بعنوان محل تأمین منابع انرژی و مواد اولیه مورد نیاز کارخانههای نوپایش نگاه میکرد.نفت و پنبه،پشم و غلات،نیروی کار ارزان و بازار گسترده و وسیع قفقاز برای رونق بخشیدن به تجارت روسیه لازم و ضروری شمرده میشد و از همین روی اشغال و تصرف آن اهمیتی حیاتی برای این کشور مییافت.تلاشهای اولیه پتر کبیر که مقارن با سقوط صفویان در ایران و دوران پرآشوب پس از آن بود،گرچه به اشغال کوتاه مدت بخشی از قفقاز و گیلان و مازندران انجامید اما مخارج زیاد این لشگرکشی و تلفات سنگینی که ارتش روسیه در اثر ابتلا به بیماریهای مسری و مهلک گرفتارش شد، این کشور را ناچار ساخت با انعقاد دو قرارداد رشت(2371 م)و گنجه(5371 م)با خروج از مناطق اشغالی،حق حاکمیت ایران بر قفقاز را به رسمیت بشناسد.روسها بنا به دلایل استراتژیک اقتصادی-سیاسی دست از تصرف این ناحیه برنداشتند و با الحاق گرجستان به خود در سال 1081 م با سرعت بیشتری اهداف خود را تعقیب کردند.این رویارویی منافع سرانجام قشون ایلیاتی و کوچک و نامنظم ایران را در ابتدای قرن نوزدهم میلادی به نبرد با بزرگترین نیروی زمینی آن روز دنیا فرستاد،این نزاع نابرابر در کنار معادلات سیاسی دول استعماری اروپا در غایت اشغال و الحاق قفقاز به روسیه را در ثلث اول قرن نوزدهم میلادی امکانپذیر ساخت.در این نوشته با استناد به منابع دست اول تاریخی به زبانهای فارسی و روسی سعی شده است ضمن مقایسه این منابع با یکدیگر، علل واقعی حوادث و رویدادها و نتایج آن تبیین گردد.
خلاصه ماشینی:
"اهمیت سیاسی و نظامی قفقاز زیاد بود اشغال این دیار محاربات دایمی ترکها و روسها را
داخلی ایران ادامه داشت و گاهی برخی از ایشان نیز سر خود را در این راه از دست
محمد خان پیش از این پادشاه گرجی را تهدید کرده بود که دست از هوسرانی و استقلال
محمد خان که در این زمان مشغول سرکوب مخالفانش در خراسان بود به سرعت خود را
به گرجستان بوده و چون گرجستان تابع روسیه شده است گنجه نیز به روسها تعلق دارد و
سیسیانف از نهم تا 92 دسامبر 3081 طی پنج نامه دیگر مجددا جواد خان را به تسلیم دعوت کرده است و از وی خواسته تابعیت روسیه را پذیرفته قلعه را
منطقه رساند در حالیکه تدبیر و تصمیمگیری قوایش به میرزا محمد شفیع و نظام الدوله سلیمان خان که از سران نامدار قاجار بودند،سپرده شده بود و الکساندر میرزا،احمد خان
کرد و این نخستین درگیری نیروهای عباس میرزا با روسها بود.
خلیل خان در 41 می 5081 در محل کورکچای مقاولهیی با سیسیانف بسته رسما تبعیت روسها را پذیرفته بود خان شکی،سلیم خان نیز با پیروی از وی چنین کرد و در
گنجه تا تفلیس شده بود به خوبی مأموریت خود را انجام داد و این امر باعث رویگردانی
مؤلف کتاب تاریخ روسیه نیز چنین میآورد: سیسیانف باکو را محاصره کرده تسلیم بدون قید و شرط را خواستار شد.
قفقاز به دلیل آن بود که ایشان به اهداف از پیش تعیین شده خود رسیده بودند و به دلیل"