چکیده:
سفرنامه های سیاحان اروپایی که در قرن هفدهم میلادی به ایران آمدند، از جهت تعداد و سودمندی مطالبشان بسیار مشهورند؛ از آن جمله، سفرنامه الئاریوس است. مولف، فردی تحصیل کرده بود و در دانشگاه لایپزیک زبان لاتین تدریس می کرد. از این رو در تدوین مطالب تنها به مشاهدات خود اکتفا نکرده بلکه شیوه تحقیق و تتبع را بکار گرفته است. مطالب سفرنامه بر جنبه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و سیاسی احتوا دارد. این شمول، امتیاز دیگری برای این کتاب محسوب می شود.
خلاصه ماشینی:
دربارهء بغداد به نقل از سفیر ایران که همراه با این هیأت به اروپا میرفت،مینویسد که بغداد از واژه باغ گرفته شده و منظور باغهای متعدّدی بوده است که مردم بابل در این محل برای خود ساخته بودند(همان،2/601).
او در این مورد نیز ایران آن زمان را با دوران باستان مطابقت میدهد و این عادات را از مختصات قومی مرد ایرانی میداند (همان،ج 2،صص 650-647)و عوامل اجتماعی و فرهنگی،یا حتّی تأثیر آب و هوا را که در بسیاری مواقع،مورد توجّه شاردن بوده است،در اخلاق و عادتها مؤثر نمیداند.
الئاریوس جنبههای مختلف حیات فرهنگی و معنوی را مورد توجّه قرار داده، که اینجا به جهت اختصار،تنها مطالب مربوط به آموزش،علوم،ادبیات و از تاریخ شاهان صفوی تنها رفتار و شیوهء حکومت شاه صفی بررسی میشود.
مؤلف در توصیف مدارس عالی به کیفیت ادارهء آنها،تأمین هزینههای لازم و علومی که تدریس میشده توجّه کرده و شهرهائی را که این مدارس در آنجا دایر بوده نام برده است و تأکید میکند که در جامعهء ایران برای علم و اهل علم،احترام زیادی قائل میشدند(همان،ج 2،صص 680-674).
اگر فرض کنیم که صرفا کتابهای مصور و تذهیب کتاب منظور نظر مؤلف بوده، که آن زمان در هند و ایران بسیار رواج داشته،در این صورت هم میتوان به سهولت نتیجه گرفت که الئاریوس بر تاریخنگاری عهد صفوی وقوفی نداشته و اهمّیّت تاریخنگاری مسلمانان و تأثیری که خاصه ایرانیان در آن داشتند،بر وی پوشیده بوده است.