چکیده:
به کودک در رحم مادر - از زمان استقرار نطفه در رحم تا ولادت - جنین گفته میشود. بنابر حقوق ایران و فقه امامیه، جنین از اهلیت تمتع متزلزلی برخوردار است که به محض زنده متولد شدن این اهلیت متزلزل، ثابت میگردد. بر همین اساس، در دوره جنینی ممکن است اموالی از طرق مختلف از جمله: ارث، وصیت، نفقه، هبه، صلح، وقف، دیه، برای جنین به دست آید، اما از آنجا که جنین از اداره این اموال ناتوان است، تعیین نماینده قانونی برای وی ضروری است. بنابر قانون امور حسبی، ولیّ قهری جنین به عنوان نماینده قانونی او به اداره اموال او میپردازد و در صورت نبود ولیّ قهری و وصی او، دادگاه، امینی را به این عنوان معین میکند که در این میان مادر بر دیگر افراد مقدم است. به این ترتیب بر فرض ایراد ضرر و زیان بر جنین، چه مالی باشد چه جانی ، نماینده قانونی او میتواند اقامه دعوا کند و حق جنین را بازستاند.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که مبنای حقوق ایران، فقه امامیه است، در مجموعه قوانین ایران نیز تعریف خاصی از جنین ارائه نمیشود و فقط در مواد مربوط به جنین، در یکی - دو مورد شرط خاصی - برای تمتع جنین از حقوقی چون ارث، وصیت و هبه و ...
اما این تعریف با وجود ماده 875 قانون مدنی قابل خدشه است؛ زیرا با توجه به این ماده، باید آغاز مرحله جنینی را انعقاد نطفه بیان داشت؛ همچنان که در کلام دکتر سید حسن امامی چنین آمده است: حمل زمانی گفته میشود که منی وارد رحم زن شود و بین تخم ذکور و تخمک اناث، امتزاج حاصل گردد که آن را لقاح نیز میگویند.
با وجود این، از آنجا که مصلحت اقتضا میکند، به نظر میرسد که در فقه امامیه و حقوق ایران اهلیت متزلزلی برای حمل در نظر گرفته شده است، به این ترتیب که اگر جنین پس از گذراندن دوران جنینی از رحم مادر زنده متولد شود، اهلیت متزلزل او تبدیل به اهلیت ثابت خواهد شد.
در حقیقت به نظر میرسد که در فقه امامیه و حقوق مدنی برای جنین نوعی شخصیت حقوقی لحاظ شده است و بر همین اساس برای او احکام و قوانین خاصی وضع شده است )امامی، ج4، ص151؛ صفایی، ص39؛ دایرة المعارف تشیع، ج5، ص495).
بنابر فقه امامیه و حقوق ایران، جنین از اهلیت تمتع متزلزلی برخوردار است که با زنده متولد شدن او، این اهلیت متزلزل ثابت می گردد.