چکیده:
انسانها در انتقال مفاهیم ذهنی و مقاصد خود چنانکه نیازمند بیان رسا و روشن و گویایند،به وقت لازم نیز در پی شکار تعبیرات محجوب و سخن پوشیده برمیآیند.زیرا عروسان معنی آنگاه که در محفل انس رخ مینمایند و جلوهگری میکنند؛دیگر گاه در مجلس بیگانگان و نامحرمان خود را در صدف مستوری میکشند،که هر کس نه در خور همنشینی باشد و آیین راز و رمز شناسد. از گونههای صدفوار گهر معنی یکی فن«توریه»است که در گفتار حاضر به شیوهای دقیق بررسی میشود و از موارد زیر سخن میرود: 1)پیشینهء«توریه»2)مسألهء نابسامانی تعریف«توریه»3)فرق«توریه»با دیگر فنون نزدیک به آن 4)اقسام«توریه»5)ارزش هنری«توریه».
خلاصه ماشینی:
"(بسیونی 8141 هـ:علم البدیع،ص 171) ب)سخن رسول خدا(ص)هنگامی که با یارانش راهی جنگ بدر بودند و رهگذری از آنان پرسید:«ممن القوم؟»(این گروه از کیانند؟یا این جمع از کدام قبیلهاند؟)پیامبر که میخواست پردهپوشی کند،چنین گفت:«من ماء»(از آبند)کلمهء«ماء»در این عبارت محمل دو معنی است:یکی نزدیک و روشن با توجه به شرایطی که پرسش و پاسخ را پیش کشیده،یعنی نام«قبیلهای خاص»که مراد نیست؛و دیگری«آب»که مراد است-شاید در کنار دیگر احتمالات ناظر به «و جعلنا من الماء کل شیء حی» (الأنبیاء03/)باشد-و نسبت به فضای پرسش و پاسخ دور و پنهان.
(ابن حجه 93/2) ب)از دیگر نابسامانیهای پیش آمده چنان که اشاره رفت تعریف خود مسأله است، که برخوردهای اهل فن با آن متفاوت است،مثلا: 1)ابن رشیق(ت 654 هـ)«توریه»را تحت همین نام یکی از شاخههای«اشاره»به حساب میآورد8،که آن را-اشاره-چنین تعریف میکند:در هر سخن جرقهای است معنیدار؛کوتاه عبارتی رمزوار که سربسته به فهم آید و ژرفنایش از ظاهر لفظ دور باشد.
(مفتاح العلوم724/) 4)«ابن اثیر»(ت 736 هـ)عنوان«مغالطه»را برگزیده؛و آن را به خاطر پنهان کاری و پردهپوشی ترفندی دلپذیر و ظریف به حساب آورده است،و تعریف مسأله را در عبارتی کوتاه به ظاهر روشن در واقع محتمل الوجوه مبهم01بیان میدارد که لبش چنین باشد: «حقیقت فن مورد نظر ارادهء یکی از معانی لفظی است در کنار معنایی به ظاهر سازگار یا ناسازگار برآمده از لفظی دیگر،در حالی که سازگاری یا ناسازگاری به دیگر همتای معنوی لفظ اول برمیگردد."