چکیده:
شکل، چالههای یخچالی در ارتفاعات،مورنها،لغزشهای قدیمی و مخروطه افکنههای بزرگ و قدیمی، آبرفتهای ضخیم و پادگانههای مرتفع قدیمی.در این مقاله سعی شده است این مواریث، در محدودهی آذربایجان و در دو کوهستان سهند و سبلان،با توجه به نوع شاخصهها و با استناد به نوع اقلیم دیرینهی حاکم و نحوهی عملکرد فرایندهای فرسایشی در مقطع زمانی ویژه،معرفی و تشریح شوند و دلایل استناد آنها به گذشته ارائه گردد.در دوران سرد و خشک پلئیستوسن و شروع دوران نسبتا گرم و گاه مرطوب هولوسن، تغییرات عمدهای در سیستمهای فرسایشی سطح زمین پدید آمد.حاصل چنین تغییر و تحولاتی در این دو دوره بر جای ماندن اشکال نهشتهای و کاوشی با منشاء یخچالی یا رودخانهای و با شاخصههای ویژه در بخشهای مختلف سطح زمین بود.در بخشهای شمالی و میانی نیمکرهی شمالی،بویژه در بخشهای شمالی ایران و بخصوص در دو کوهستان سهند و سبلان-به عنوان محدودههایی که به شدت تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی و عملکرد سیستمهای فرسایشی متناسب با این تغییرات قرار گرفته بودند،حضور گسترده این اشکال ژئومورفولوژیکی،بسیار بارزتر بوده،ویژگیهای آنها هیچ سنخیتی با شرایط اقلیمی و نحوهی عملکرد فرایندهای فرسایشی کنونی ندارند.این اشکال،به عنوان اشکال موروثی و شواهدی از تحولات سریع آب و هوایی در بخش پایانی پلئیستوسن و هولوسن میتوانند بهترین ابزار ژئومورفولوژیکی برای بررسی نحوهی فعالیت
خلاصه ماشینی:
", (5)- Bowman et al و قوشه داغ(بین اهر و مشکین شهر)که گاه بزرگی مخروط آنها به سه برابر مخروط افکنههای جدید میرسد(شکل 6)،میتوان چنین استدلال کرد که در دوره کواترنر(در هولوسن)ارتفاعات منطقه،بویژه بخشی از دامنههای شمالی ارتفاعات مذکور،در اثر جریان آبهای سطحی که از قدرت زیادی برخوردار بودهاند،شدیدا فرسایش یافته و مواد ناشی از چنین سایشی،همچنین مواد ناشی از تخریب مکانیکی دوره سرد گذشته،به صورت مخروطهای وسیع در پای دامنهها بر جای گذاشته شدهاند که چنین مخروطهایی،امروزه از بهترین زمینهای زراعی منطقه محسوب می شوند و بیشتر روستاهای محدوده اهر،از جمله روستاهای«طهماسب»،«کوتلر»،«زرگر»،«علی آباد»،«آلمان جدید»،«آلمان قدیم»و«داشلوجه»بر روی مخروط افکنههای قدیمی مستقر شدهاند.
در آذربایجان،بویژه در چاله اهر و دشت انباشتی مشکین شهر و همچنین ارتفاعات قوشه داغ و ارتفاعات کوهستان سهند و درههای مختلف آن،بعد از پایان حرکات کوهزایی،عوامل فرسایشی تحت تاثیر نوع اقلیم حاکم،چهره این نواحی را به صور مختلف تغییر داده و مواد حاصل از سایش را در چالهها انباشته و سپس دوباره عوامل فرسایشی این نهشتهها را مورد کاوش قرار داده و بخشهای تحت کاوش به صورت چالهها و گودیها بر جای مانده و در ارتفاعات آذربایجان و دشتهای منتهی به آنها در طول کواترنر،بویژه در دورهی پلئیستوسن و هولوسن، نقش عملکرد عوامل فرسایشی متاثر از تغییرات سریع آب و هوایی با توجه به مواریث موجود، در تغییر فعالیت فرایندهای فرسایشی و انباشتی،بسیار برجسته بوده است."