چکیده:
مساحت حوضه ی آبخیز پسیخانرود در استان گیلان، 735 کیلومتر مربع است و شهرستان شفت و منظومه ی روستایی آن را در بر می گیرد. این منطقه از گذشته تقریبا هرسال شاهد وقوع طغیان رودخانه و سیل بوده طوری که مشکلات و مسائل انسانی و محیطی متعددی را برای ساکنان ایجاد می کرده است. مسائل اجتماعی- انسانی این حوضه، ارتباط تنگاتنگی با پدیده ی سیل و عواقب آن دارد. از این رو در این پژوهش بر این شرایط و بویژه پیامدها و راهکارهای مناسب آن تاکید شده است. در این راستا از طریق مطالعه ی میدانی و کتابخانه ای، مباحثی در مورد موقعیت جغرافیایی و شرح عمومی منطقه، معرفی رودخانه و شاخه های فرعی آن و همچنین مسائلی که سیل برای ساکنان محل و ملزومات مادی آنها مانند دام، اراضی کشاورزی و تاسیسات ارتباطی و عمرانی به بار می آورد، مطرح شده است. در پایان نیز پس از بررسی نحوه ی واکنش اهالی حاشیه ی رودخانه از جنبه های روانی اجتماعی، به رابطه ی نظام های کشاورزی با مشکلات سیل، آب گرفتگی محیط زیست و فرسایش توجه شده تا در واقع شناخت عمیق تری از رابطه ی بین سیلاب و محیط زیست به دست آید. بعد از انجام این تحقیق این نکات روشن شد که اولا: وقوع سیل در حوضه ی آبخیز پسیخانرود تقریبا یک پدیده ی دایمی است و مردم به آن پیش آگاهی دارند، اما به دلیل فقر معیشتی و امکانات ناچیز تنها سعی بر حفظ جان و اموال خود دارند و برای حل معضل نمی توانند به طور اساسی اقدامی نمایند. دوم این که انتظارات کمک از دولت و وعده های بی اساس مدیران ومسؤولان منطقه ای ایجاد بدبینی و شکاف میان حاکمان محلی و مردم را به دنبال داشته است، سوم این که تلفات انسانی و دامی از جمله ی پیامدهای نامطلوب این حادثه ی طبیعی قابل کنترل است که علاوه بر مسایل محیطی و اقتصادی، تنش های اجتماعی چندی به دنبال داشته، منطقه را آبستن تحرکات ضد امنیتی می کند.
خلاصه ماشینی:
مباحثی در مورد موقعیت جغرافیایی و شرح عمومی منطقه، معرفی رودخانه و شاخه های فرعی آن و همچنین مسائلی که سیل برای ساکنان محل و ملزومات مادی آنها مانند دام، اراضی کشاورزی و تأسیسات ارتباطی و عمرانی به بار می آورد، مطرح شده است.
جدول 1 : تاریخ و مکان برخی سیلا ب های حادث شده در حوضه آبریز پسیخانرود و نواحی مجاور نام محله یا آبادی تاریخ وقوع سیل نوع خسارت زیست محیطی شفت 22 مهر 1348 آبگرفتگی وسیع در اراضی شالی ومنازل وتاسیسات و غرق 2 نفر درهنده خاله محور رشت ـ انزلی فروردین 1352 تخریب پل جاده رشت ـ فومن، تخریب 3 واحد مسکونی، آبگرفتگی مزارع ومعابر انزلی ـ پسیخان آذر 1363 آبگرفتگی دهستانهای هنده خاله وپسیخان رشت ـ تولمات آبان 1366 رسوبگذاری14 هکتار شالیزار، آبگرفتگی 3کارگاه برنجکوبی، آبگرفتگی معابر ومنازل روستاهای پسیخان، شفت وهنده خاله، صومعه سرا ـ فومن مرداد 1366 آبگرفتگی وتخریب راه های روستایی ومزارع،معابر ومنازل مسکونی رشت ـآستانه ـ شفت آبان 1367 آبگرفتگی وسیع مزارع در سطح گیلان غربی ومسدودشدن جاده رشت ـ انزلی به مدت4 ساعت، تخریب پلها، غرق شدن 2کودک درنوخا له و تلفات 120راس دام بزرگ واسب وتعداد زیا دی طیور ماسوله ـ فومن ـ شفت - صعومه سرا آبان 1373 رسوبگذاری مزارع وآبگرفتگی در سطح وسیع وتخریب 6واحد مسکونی، غرق شدن 4 نفر شفت- فومن آبان 1374 تخریب راهای مزارع، پل های روستائی، آبگرفتگی مزارع ماسوله ـ فومن ـ شفت فروردین 1375 آبگرفتگی ورسوبگذاری در معابر شفت، مزارع شفت ـ فومن مرداد و آبان 1375 رسوبگذاری درمعابر و تخریب20 واحد مسکونی در شفت، مزارع، تلفات 150 راس دام روستائی شفت ـ پسیخان مرداد و تیر 1376 آبگرفتگی ورسوبگذاری در سطح وسیع مزارع صعومه سرا ـ رشت آبان 1377 آبگرفتگی و رسوبگذاری در سطح وسیع مزارع (مآخذ: وزارت کشور؛ دفتر حوادث غیر مترقبه؛ سالهای 77- 1352 و استانداری گیلان، آمار خسارت های سیل استان، سال 1378).
سهم شهرستان های رشت، شفت، صومعه سرا و فومن در نواحی اطراف حوزه ی آبخیز پسیخان از خسارات این سیل 40 هکتار و 750 میلیون ریال بوده و خسارت وارده شده طی سیل مرداد 75 به اراضی زراعی فومن و شفت به 48 هکتار رسید (سازمان کشاورزی استان گیلان، 77و 1376).