چکیده:
وجود بیش از 50 هزار هکتار بافت فرسوده در بیش از 100 شهرکشور و محدودیت منابع مالی - دولتی برای احیای آنها از یک طرف و ظرفیت بالای این مناطق در تامین نیازهای خدماتی و مسکن شهری از طرف دیگر، ضرورت به کارگیری الگوهای برنامه ریزی مبتنی بر مشارکت شهروندان و به ویژه ساکنان محلی را در فرآیند احیای این مناطق اجتناب ناپذیر می نماید. یکی از مسایل و مشکلات طرح های احیای مراکز شهری، مشارکت ناپذیری آنها و ناچیز انگاشتن نقش و جایگاه مالکان املاک چنین بافت های در فرآیند احیا است. که باعث کندی و تاخیر در اجرای این طرح ها و عدم تحقق اهداف آنها در افق زمانی پیش بینی شده است.
در راستای تحلیل مساله فوق و دستیابی به هدف تحقیق سنجش اثرات طرح نوسازی مرکز شهر مشهد بر ساکنان اولیه ی محله ی پایین خیابان مرکز شهر مشهد به دلیل سابقه چندین ساله فعالیت های نوسازی و بهسازی، نمونه موردی پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. با انتخاب نمونه ای اثرات طرح بر تعدادی از مالکان اولیه در اواخر سال 1384 که از روند اجرای طرح متاثر شده اند، از طریق تکمیل پرسشنامه، سنجیده شد. نتایج حاصل از تحقیق، بیانگر این واقعیت است، که 73.3% مالکان مجبور به ترک محله و مهاجرت به سایر مناطق شهر شده اند، میانگین فاصله بین محل کار تا محل زندگی مالکان قبل از واگذاری 766 متر بوده که بعد از واگذاری ملک به خاطر اجرای طرح به 3157 متر افزایش یافته است. همچنین محل کار 60% مالکین قبل از واگذاری درون محله بوده، اما بعد از واگذاری این نسبت به 3/23% کاهش یافته است. 7/26% مالکان در گذشته شغلشان به منزل وابسته بوده، اما وابستگی شغل به منزل اکنون به 3/3% کاهش یافته است. نسبت مشاغل آزاد از 3/73% به 7/46% بعد از واگذاری کاهش یافته است. حدود 7/26% مالکان پس از فروش ملک تغییر شغل داده اند. نتایج بررسی به عمل آمده حاکی از آن است که 7/67% مالکین میزان تفاوت ارزش املاک با قیمت کارشناسی و قیمت روز را حدود 50% ذکر کرده اند. از نظر تمایل اقتصادی نیز73% مالکین از شرایط اقتصادی قبلی رضایت داشته اند، ولی فقط 3/3% از شرایط فعلی اظهار رضایت کرده اند. به طور کلی 7/96% مالکین از اجرای چنین الگوهایی رضایت نداشته و تاثیر طرح بر زندگی خود را منفی ارزیابی کرده اند.
پیشنهادات مالکان علاوه بر خرید ملک به قیمت عادلانه روز (50%)، به کارگیری روش های متنوع توافق (73.3%)، منتفع شدن از منافع آینده طرح (43.3%) و ... می باشد. حال چنانچه روند فعلی طرح که با مقاومت ساکنان همراه است ادامه یابد، با توجه به پیشرفت فیزیکی 10 ساله گذشته طرح بر طبق اسناد موجود که حدود 11 درصد بوده، اجرای طرح 90 سال به طول می انجامد و طرح در سال 1473 هجری شمسی به پایان خواهد رسید.
خلاصه ماشینی:
"جغرافیا و توسعه-شماره 11-بهار و تابستان 1387 صص:180-157 وصول مقاله:20/2/1385 تأیید نهایی:5/12/1386اثرات اجرای طرحهای بهسازی و نوسازیی مرکز شهر مشهد بر محلهی پایین خیابان1 دکتر محمد رحیم رهنما استادیار جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهدچکیده وجود بیش از 50 هزار هکتار بافت فرسوده در بیش از 100 شهر کشور و محدودیت منابع مالی-دولتی برای احیای آنها از یک طرف و ظرفیت بالای این مناطق در تأمین نیازهای خدماتی و مسکن شهری از طرف دیگر،ضرورت بهکارگیری الگوهای برنامهریزی مبتنی بر مشارکت شهروندان و بهویژه ساکنان محلی را در فرآیند احیای این مناطق اجتنابناپذیر مینماید.
بررسی سیاستهای جدید احیا و نوسازی مراکز شهری در ایران بیانگر دنبالهروی تأخیری از الگوهای رها شده در دهههای 1940 تا 1970 کشورهای غربی در برنامههای توسعهی شهری است،منتهی با دخالت بیشتر دستگاههای دولتی در تخریب مراکز شهری و کمتوجهی به شرایط اجتماعی و اقتصادی ساکنان محلات مرکزی شهرها،در نتجیه باعث تصاحب اجباری املاک شهروندان،ایجاد نارضایتی عمومی و افزایش مقاومت ساکنان محلی شده و فرآیند احیای مراکز شهری را با چالش جدی مواجه کرده استموقعیت محدودهی مورد مطالعه در مرکز شهر مشهد مشهد دومین کلانشهر ایران و بزرگترین شهر مذهبی کشور به برکت وجود شریف مرقد هشتمین امام شیعیان جهان،دارای سابقه 1200 ساله میباشد(امام،1327:43)،وسعت این شهر حدود 270 کیلومترمربع است و جمعیت آن در سال 1385 حدود 000/420/2 نفر بوده است(شهرداری مشهد،1386:9).
جدول 5:پیشنهادات مالکین در ارتباط با طرح احیای مرکز شهر مشهد(1384) (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:مطالعات نویسندهنتیجه و پیشنهادات نتایج حاصل از بررسی اثرات طرح نوسازی بر مالکان اولیه در محدودهی مرکزی شهر مشهد در محلهی پایینخیابان نشان داد که،اولا:اجرای چنین طرحهایی باعث فقیر شدن ساکنان و مالکان واقعی محل شده است،ثانیا:چالش اصلی مدیریت شهری،تبعیت از الگوهای برنامهریزی اقتدارگرا و غیر قابل انعطاف و توجه به کالبد،به جای توجه به شهروندان،ساکنان و مالکان میباشد."