چکیده:
رودخانه ها از اشکال پویای چشم اندازهای طبیعی هستند که در رابطه با تغییر در کنترل کننده های محیطی و دستکاری های انسانی در سیستم های طبیعی، در طی مقاطع زمانی و مکانی مختلف، تغییرات متفاوتی از خود نشان می دهند. ابعاد و گستره طولی این تغییرات در طول مسیر رودخانه ها، نحوه عکس العمل شاخاب ها به رخدادها، نوع تغییرات در مقطع عرضی بستر اصلی و همچنین نحوه تغییرات در سطوح شیب های حوضه های نیمه خشک، از دیدگاه هیدرولوژیکی و ژئومورفولوژیکی، بسیار مهم است. احداث سدها در مسیر رودخانه ها در بروز این تغییرات، نقش اولیه ایفا می کند. این ساختارهای دست ساز انسان، علی رغم مزایایی که در تنظیم جریان رودخانه ها و کاهش در بزرگی و فرکانس وقوع سیلاب ها و ... دارند، سبب ایجاد رژیم های مصنوعی از جریان آب در پایآب های رودخانه ها شده و در مسیر انتقال رسوبات از سرآب ها، آشفتگی هایی ایجاد می کنند. این آشفتگی ها و تغییرات رخ داده، در واقع تلاش رودخانه ها برای رسیدن به تعادل مجدد در مسیر جریان آب ها است. برای بررسی تاثیر احداث سدها در ایجاد تغییرات در پایآب ها و سرآب های رودخانه های جاری در نواحی نیمه خشک، حوضه قرنقو، واقع در دامنه های شرقی سهند انتخاب شده و در این حوضه، شدت فرسایش، میزان رسوب دهی بخش های مختلف آن، با استفاده از روش های آماری ارزیابی و با بهره گیری از امکانات سیستم اطلاعات جغرافیایی، محدوده های حساس تعیین و پهنه بندی گردیده و در نهایت نقشه های مربوطه ترسیم شده است. این نقشه ها نشان می دهند که بخش های بالادست حوضه از نظر شدت فرسایش، در وضعیت نسبتا بحرانی قرار دارند و فعالیت فرآیندهای مختلف فرسایشی و وقوع لغزش های نسبتا بزرگ در کناره دره ها و درنزدیکی سد سهند، رسوبات زیادی را وارد آبراهه ها می کنند که بعد از آبگیری سد، این رسوبات در پشت سد نهشته خواهند شد. با عنایت به وضع موجود از نظر فعالیت فرآیندهای فرسایشی، پیش بینی های صورت گرفته، حاکی از بروز تغییرات عمده در مقطع عرضی، طولی بستر جریان و همچنین در میزان و مکان رسوب گذاری و کندوکاری، بعد از احداث سد سهند است.
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 3:مشخصات،محل و عملیات احداث سد سهند و مواد انباشته شده در بستر ناشی از عملیات اجراییب-وضعیت فرسایشپذیری سطوح مختلف حوضه(محدودههای پایاب و پشت سد سهند) بررسی نقشهی لیتولوژی حوضه و نتایج حاصل از پیمایشهای میدانی در منطقه مورد مطالعه نشان میدهد که مقاومت سنگها،به تناسب جایگاه و کیفیت گسترش و پراکندگی آنها در مقابل انواع فرآیندهای فرسایشی،متفاوت میباشد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 9:جریان آبهای شور به دریاچه پشت سد و سایش گنبدهای نمکی و روستاهای ترک شده و مزارع متروک و دامنههای تحت فرسایش در روستاهای واقع در بالادست سد سهند (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 10:روند کاهش در بارش و دبی در سالهای آماری 81-72 در ایستگاه قرنقو ذ-اثرات سد در تغییر و تنظیمات بستر اصلی در پاییندست آن آنچه که از نظر ژئومورفولوژی اهمیت دارد،تغییراتی است که در عملکرد فرآیندهای سایشی در پاییندست رودخانه بعد از احداث سد رخ میدهد.
با عنایت به کاهش 40 درصدی در بارش و 21 درصدی در دبی حوضهی قرنقو در طی 10 سال گذشته و ادامه این روند کاهش در سالهای آینده،با توجه به تغییرات در اقلیم جهانی و همچنین با مد نظر قرار دادن افزایش تبخیر در آب دریاچه پشت سد در آینده،از میران آبهای تخلیه شده از سدها و از سیلابها،به بسترهای پاییندست کاسته خواهد شد که این کاهش،در نحوهی تنظیم نیمرخ طولی درهها و آرایش جریان رودخانهها در بسترهای سیلابی پاییندست سد تأثیر خواهد گذاشت و در چنین محدودههایی،اختلال عمدهای در کارکرد سیستمهای طبیعی،پدید خواهد آورد."