چکیده:
تحلیل سیر تحولات مکانهای جغرافیایی در بستر زمان یکی از مهمترین موضوعات بررسیهای جغرافیایی تاریخی است.بدون شک درک روند و شیوههای شکلگیری فضاهای جغرافیایی بدون بررسی علل و عوامل مؤثر در این فرآیندها امکانپذیر نیست.تأثیر موقعیتهای جغرافیایی و همچنین تصمیمگیریهای سیاسی در پیدایش و تکوین فضاهای جغرافیایی هریک مقولههای اساسی دانش ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی را تشکیل میدهد.در این مقاله سعی شده تا ضمن نگاهی به جغرافیای تاریخی بیرجند،نقش عوامل ژئوپولیتیک بویژه جغرافیایی در سیر تحولات جغرافیای تاریخی مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"چنین میتوان نتیجه گرفت هسته اولیه سکونتگزینی بیرجند،قرارگیری این ناحیه بر سر راههای تجاری کرمان،جنوب ایران و سیستان و شمال خراسان میباشد موقعیت خاص بیرجند از حیث قرارگیری بر سر راههای تجاری آنروز و موقعیت مناسب جغرافیایی عامل اساسی سکونتگزینی اولین اجتماعات انسانی در آستانه فتح قهستان توسط لشکریان اسلام میباشد، بعدها به دلیل گسترش حیطهی نظامهای حکمرانی آنروز و اهمیت خاص قهستان گسترش اسماعیلیه و بعدها استیلای فرمانروایان مغول،بیرجند را بعنوان یکی از مهمترین ولایات، ایالت قهستان مطرح ساخت.
در مورد وجه تسمیه بیرجند این گمان نیز وجود دارد که در زمان فتح سرزمینهای شرقی و قهستان،محل اصلی استقرار لشکریان اسلام بوده است و بواسطه موقعیت توپوگرافی و قرارگیری در مرکز دشتی که دارای منابع آبی نسبتا فراوانی که از طریق قنوات و چشمهسارهایی که از ارتفاعات شمالی و جنوبی سرچشمه میگیرد،تأمین میشده است.
همانگونه که قبلا ذکر شد،موقعیت خاص بیرجند و قرار گرفتن آن بر سر راه تجارتی هندوستان به اروپا،آن را به عنوان یکی از مهمترین مراکز توزیع مبادلات هند و اروپا تبدیل کرد، بطوری که بانک شاهنشاهی و حتی کنسولگری انگلستان نیز در این منطقه دایر گردید که بدون شک در تقویت مالی و اقتصادی شهر بیرجند نقش خاصی داشته است.
ج)حشمت الملک و شوکت الملک: نقش و جایگاه موقعیت استراتژیکی بیرجند در جنگهای جهانی اول و دوم از اهمیت ویژهای برخوردار بود موقعیتی که در عصر حاضر نیز باتوجه به معادلات سیاسی و نظامی منطقه همچنان حفظ شده است."