چکیده:
مطالعه و بررسی اشکال گوناگون تئاتر و شیوههای مختلف اجرای نمایش در کشور ما حکایت از آن دارد که نمایشهای مذهبی ایرانی و تئاتر معاصر تأثیر متقابل بر یکدیگر داشتهاند. چگونگی و میزان این تاثیر در نگارش گزارشها و نقدهای مکتوب و شفاهی نیز مشهود است،به گونهای که در آثار انتشار یافته دربارهء اجرای نمایشها،عناوین گوناگونی از جمله؛نمایش مذهبی،نمایش دینی،تئاتر مذهبی یا تئاتر دینی بر آنها اطلاق شده است. در این مقاله کوشیده شده ابتدا تأثیرات متقابل نمایشهای مذهبی و تئاتر معاصر بر یکدیگر تبیین شود و سپس با ذکر نمونههای شاخص نمایشهای به اجرا در آمده در سالهای اخیر؛همانند«خورشید کاروان»،«یادگار سالهای شن»و«پل»و نمونههای دیگر،شیوهء تأثیرگذاری نمایشهای مذهبی بر تئاتر به نظر آید.. در این مسیر،همچنین به تعریف و تبیین اصطلاحات موجود در حوزهء مورد بحث پرداخته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"باید گفته شود که سوگ سیاوش نمایش به معنای (play) نبود،بلکه تظاهرات مذهبی (Demonstration) به شمار میآمد،به این معنا که در سوگواری برای سیاوش تماشاگر از اجرا جدا نبود،بلکه تمامی افراد حاضر در مراسم،اجراکنندگان آن به شمار میرفتند و این با نمایشهای اعجازی و رمزی که به قصد اجرا آماده میشد و عدهای صرفا تماشاگر آن بودند، تفاوت داشت.
تعامل نمایشهای مذهبی ایرانی با تئاتر شبیهخوانی و نقالی به عنوان دو گونهء مهم از نمایشهای مذهبی ایرانی ریشههای عمیقی در فرهنگ و هنر ایران دارند و مهمتر آنکه مضمون و شکل اجرایی آنها در طول دورههای گوناگون تکامل یافته و بنابراین در نوع خود مستقل و کامل به نظر میرسند.
چنین شکل اجرایی به ویژه در سالهای بین 1360 تا 1375 در جشنوارهء نمایشهای آیینی-مذهبی کشورمان دیده میشد و از آنجا که در این شکل،گروه تعزیه صرفا در ارتباطی یک سویه با مخاطب قرار میگیرد،مخاطبی که روی صندلیهای سالن تئاتر آرام گرفته و با آسودگی به مصائب خاندان اهل بیت مینگرد،به هیچ روی همان واکنشی را نشان نمیدهد که از دیدن مجالس تعزیه در میدانها بروز میدهد.
مخاطب«خورشید کاروان»در واقع همان مخاطب تعزیه است که این بار در سالن تئاتر با توجه به نشانههایی که کارگردان برایش تدارک دیده با نمایش همراه میشود و تحت تاثیر آن قرار میگیرد.
ج-شکل سوم تعامل نمایش مذهبی و تئاتر در واقع بیشتر با مضمون ارتباط دارد و نه با شیوهها و شگردهای اجرایی که در نمایشهای مذهبی ایرانی کاربرد دارند."