چکیده:
این مقال کوشیده است تا تقسیمات مشهوری را که در کتب معتبر منطقی در باب حمل صورت
گرفته، جمعآوری کند. در ذیل هر تقسیم، وجه تسمیة اقسام و خاستگاه آن تقسیم، اگر در
کلمات منطقدانان آمده باشد، ارائه
شده است.
در مواردی برای برخی اقسام حمل تعاریف متعددی مطرح شده است که در این مقاله همگی
آنها ارائه شدهاند.
البته در مورد حمل، یکی دو تقسیم نیز در غیر کتب منطقی آمده که بدانها نیز پرداخته
شده است.
خلاصه ماشینی:
"حمل مواطات و حمل اشتقاق حمل مواطات: اصطلاحی منطقی است که در فلسفه و کلام نیز کاربرد دارد و با تعابیری مانند «حمل متواطی»، «حمل هوهو»، «حمل هو علی هو» و «حمل به طریق هوهو» از آن یاد میشود (طوسی، شرح الاشارات، 1/141؛ همو، اساس الاقتباس، 18؛ حلی، الجوهر النضید، 13؛ رازی، حاشیه برشرح شمسیه، 60؛ صدرالدین شیرازی، رساله التنقیح، 9).
بعضی حمل شیء بر خودش را حمل ذاتی اولی شمردهاند (دوانی، تعلیقه بر شرح شمسیه، 2/272، 281؛ سبزواری، شرح المنظومه، 1/130؛ همو، تعلیقه بر الحکمه المتعالیه، 1/293؛ همو، تعلیقه بر الشواهد الربوبیه، 426؛ طباطبایی، تعلیقه بر الحکمه المتعالیه، 2/16)، در حالی که برخی دیگر این قسم را باطل ( منطق التلویحات، 6؛ فخر رازی، شرح عیون الحکمه، 1/75؛ اساس الاقتباس، 74) و بعضی آن را غیر مفید دانسته و پارهای نیز چنین تفصیل دادهاند که اگر بین دو طرف تغایری لحاظ نشود حمل باطل است (شیرازی، شرح حکمه الاشراق، 66)، ولی اگر با «تعدد التفات»، که حیثیت تقییدی موضوع و محمول میشود، تغایری حاصل آید حمل صحیح است گر چه بیفایده است (دوانی، تعلیقه بر شرح شمسیه، 2/272؛ میرداماد، الافق المبین، 19؛ صدرالدین شیرازی، تعلیقه علی شرح حکمه الاشراق، 67؛ رساله حملیه، 13، 21).
اما بعضی حمل جزئی را، چه بر خودش و چه بر کلیای که فرد آن است، نادرست و محال شمردهاند ( الشفاء، المقولات، 27؛ ساوی، البصائر النصیریه، 54؛ غزالی، معیار العلم، 296؛ ابن رشد، تلخیص کتاب القیاس، 211؛ سهروردی، منطق التلویحات، 7؛ شیرازی، دره التاج، 54)؛ زیرا حمل جزئی بر جزئی، اگر آن دو متباین باشند، محال، و اگر هر دو یکی باشند مانند حمل دو اسم یک شخص بر همدیگر، حمل لفظی و غیر حقیقی است (الشفاء، المقولات،20؛ بهمنیار، التحصیل، 26؛ طوسی، اساس الاقتباس، 19)."