چکیده:
با پیدایش نگرش سیستمی به برنامهریزی و تکامل فرایند برنامهریزی،ارزیابی نیز به عنوان یکی از ارکان مهم این فرایند مورد توجه و تأکید قرار گرفت.انتظار بر این است که طرحهای هادی روستایی براساس نظمدهی کالبدی و عملکردی منظم روستاها تهیه شوند.مقاله حاضر بر آن است تا الگوپذیری استخوانبندی در بافتهای روستایی در طرحهای هادی روستایی را در 30 روستای منتخب از 30 استان کشور مورد ارزیابی قرار دهد؛که بدین منظور از مدل فرایند تحلیلی سلسلهمراتبی بهره گرفته شده است. در قالب چارچوب نظری تحقیق،چهار معیار ایجاد،تقویت و تداوم محور اصلی؛ایجاد شبکهای از مراکز؛ ترکیب عملکردها برای ایجاد وحدت قضایی؛و تنظیم سلسله مراتب فضایی،به عنوان معیارهایی برای ارزیابی استخوانبندی در طرحهای هادی انتخاب گردیدند.زیر معیارهای ارزیابی نیز عبارت بودهاند: عرض و طول معبر،تجهیز بدنه معبر،تعداد مراکز فرعی،تقویت مرکز اصلی،کاربریهای عمومی در استخوانبندی،میان کنش فضایی عملکردها،تغییر مقیاس از عرصه عمومی به خصوصی و سلسله مراتب معابر در کل بافت.نتایج به دست آمده نشان داد که در این طرحها معیار تقویت محور اصلی در وضعیت مناسبی است؛اما معیار ایجاد مراکز با زیرمعیارهای تعداد مراکز فرعی و تقویت مرکز اصلی،وضعیت نامطلوبی دارد.معیار ترکیب عملکردها با زیرمعیارهای کاربری عمومی در استخوانبندی و میان کنش فضایی عملکردها نیز به لحاظ قرارگیری در مقیاس فاصلهای دارای وضعیت متوسطی است و زمینههای تقویت این معیار نیز اجتنابناپذیر مینماید؛و معیار سلسله مراتب فضایی هم در وضعیت بینابین قرار دارد.با توجه به وجود نقاط قوت و ضعف مختلف در فرایند تهیه طرحهای هادی،و برای تقویت زمینههای فرآیندی و محتوایی در این زمینه،میتوان مواردی را در جهت بهبود وضعیت حاضر و در مسیر حرکت به سمت وضع مطلوب در نظر گرفت،که این خود در قالب جدول،در نتیجهگیری مقاله ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
"طبقهبندی روشهای ارزیابی از دیدگاه صاحبنظران با توجه به اهداف و نتایج مورد انتظار و در نظر گرفتن ابعاد و نقش ارزیابی در برنامهها،ارزیابی باید بتواند به پرسشهایی از این دست پاسخ دهد:برنامه انتخاب شده تا چه اندازه با در نظر گرفتن ویژگیهای جامعهء هدف مشخص شده،و کیفیت برنامه چگونه است؟نتایج مورد انتظار از اجرای هر طرح یا برنامه چیست؟آیا طرح،برنامه و سیاست تنظیم شده یا در حال اجرا بر طبق زمان پیشبینی شده و زمانبندی معین پیش میرود؟آیا پیشبینی لازم برای زمان، مکان،گستره،نیروی انسانی و بودجهء طرح و برنامه صورت گرفته است،و دلایل و عوامل عدم موفقیت یا عدم انطباق با طرح پیشبینی شده چیست؟برای موفقیت برنامه و دستیابی به نتایج مطلوب،به چه تغییراتی در اهداف،سازوکار،زمان، بودجه و سایر عوامل مؤثر در برنامه نیاز است؟ در قالب موضوع تحقیق حاضر که«ارزیابی الگوپذیری استخوانبندی بافتهای روستایی ایران»است،ابتدا باید گفت که روستاها مرکز تولیدات کشاورزی،دامی،صنایعدستی،و کانون تأمین مایحتاج خوراکی حدود 70 میلیون نفر (1).
معیارها اینها هستند:«ایجاد،تقویت و تداوم محور اصلی»،«ایجاد شبکهای از مراکز»،«ترکیب عملکردها برای ایجاد وحدت فضایی»،و«تنظیم سلسله مراتب فضایی»،در قالب معیارهای اشاره شده،زیرمعیارهایی چون عرض و طول معبر،تجهیز بدنه معبر،تعداد مراکز فرعی، تقویت مرکز اصلی،کاربریهای عمومی در استخوانبندی،میانکنش فضایی عملکردها،تغییر مقیاس از عرصه عمومی به خصوصی،و سلسلهمراتب معابر در کل بافت به منظور ارزیابی استخوانبندی در طرحهای هادی برای دستیابی به اهداف این مطالعه انتخاب گردیدند."