چکیده:
خلافت فاطمیان بعد از خلافت عباسیان مهمترین حاکمیت در جهان اسلام است.ایشان در
دوره حکومت خود بر نیمی از ممالک بنیعباس غالب شدند و نزدیک بود به مرکزشان بغداد
هم داخل شوند و حاکمیت بنیعباس را از میان بردارند.قیام و ظهور فاطمیان در ناحیه قبایلی و بربرنشین افریقیه در نیمه دوم قرن سوم،
به رهبری ابو عبد الله شیعی با تکیه بر عقاید اسماعیلیان انجامپذیرفت و موفق شدند
حکومت اغلبیان(296-184 ه)هوادار عباسیان در قیروان در منطقه افریقیه، رستمیان
(296-145)، اباضی در تاهرت در مغرب میانه و بنیمدرار صفری(375-172)در سجلماسه در
مغرب دور را از صحنه سیاسی مغرب حذف کنند و ادریسیان (375-172 ه)علوی را به عنوان
خراجگزار، در بخش کوچکی از محدوده قلمرو پیشین خود بگمارند.پیروزی فاطمیان
زمینههای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی مختلفی داشته که بعضی از ین عوامل به
خارج از ناحیه مغرب و برخی به داخل مغرب باز میگردد که در رأس آن ویژگیهای موجود
منطقه افریقیه و قبایل بربر آن نقش مهمتری ایفا کردهاند.تشکیل این خلافت در ناحیه دور افتاده از مرکز خلافت و در بین اقوام بربر، به
خصوص قبایل کتامة زمینههای سیاسی و اجتماعی قدرتمندی داشته که توانستهاند در مدتی
کمتر از دو دهه به چنین موفقیت عظیمی برسند.
خلاصه ماشینی:
"قیام و ظهور فاطمیان در ناحیه قبایلی و بربرنشین افریقیه در نیمه دوم قرن سوم، به رهبری ابو عبد الله شیعی با تکیه بر عقاید اسماعیلیان انجامپذیرفت و موفق شدند حکومت اغلبیان(296-184 ه)هوادار عباسیان در قیروان در منطقه افریقیه، رستمیان (296-145)، اباضی در تاهرت در مغرب میانه و بنیمدرار صفری(375-172)در سجلماسه در مغرب دور را از صحنه سیاسی مغرب حذف کنند و ادریسیان (375-172 ه)علوی را به عنوان خراجگزار، در بخش کوچکی از محدوده قلمرو پیشین خود بگمارند.
6-اختلاف و درگیری حکومتهای منطقه با یکدیگرهمان طور که قبلا بیان شد، در آستانه قیام فاطمیان چهار حکومت در نقاط مختلف مغرب وجود داشتند، که عبارت بودند از اغلبیان در افریقیه، ادریسیان در فاس، رستمیان در تاهرت و بنی مدرار در سجلماسه.
با گسترده شدن اختلافات در بین مخالفان قرمطی عبید الله مهدی در نواحی عراق(17/ص 67 و 26/ص 234)، شام(1/ص 610-608، 613-612 و 625-619)و یمن (18/ص 395-394)موقعیت مناسبی برای دعوت فاطمیان فراهم شد، زیرا آنان بر خلاف قرمطیان در آن زمان از رهبری واحدی برخوردار بودند و اختلافات عقیدتی و سیاسی که دامنگیر قرمطیان شده بود، در جناح عبید الله مهدی وجود نداشت.
در کنار مسائلی که ذکر شد، مسأله دیگری در نیمه دوم قرن سوم موقعیت امامیه را در برابر اسماعیلیه در صحنه فعالیتهای سیاسی تضعیف کرد و آن غیبت امام دوازدهم شیعه(عج) به سال 260 هجری است؛زیرا بر خلاف اسماعیلیان، پیروان امامیه دیگر نامزدی ظاهر برای گرفتن خلافت از دست عباسیان نداشتند."