چکیده:
فرهنگ لغت از جمله منابعی است که در طول روزگاران نگاه دارندهء زبان،فرهنگ و دانش یک ملک به شمار میآید.روابط دینی،فرهنگی،سیاسی و اقتصادی ملتها با یکدیگر،همواره تأثیر بسزایی در به وجود آمدن این گونه آثار داشته است.به همین دلیل میبینیم که از یک سو ایرانیان،پس از ظهور اسلام،رفتهرفته به تألیف کتابهای لغت عربی همت گماشتند و از سوی دیگر،مردمی که در دیار هندوستان به سر میبردند،به تألیف فرهنگ لغات فارسی و واژگان دخیل پرداختند کمه از بین آنها،فرهنگ مؤید الفضلا که در سال 529 هـ.ق.به وسیلهء «محمد بن لاد دهلوی»با در نظر گرفتن حرف اول که واژه«کتاب»نامیده شده و نیز حرف آخر با عنوان«باب»و در سه فصل عربی،فارسی،ترکی تألیف شده،از اهمیت ویژهای برخوردار است. این فرهنگ ارزشمند تنها دوبار در کشور هند،در دو جلد منتشر شده که متأسفانه این نسخه، در بسیاری جاها از دقت و امانتداری خالی است؛بنابراین در این جا بر آن شدیم تا ضمن تصحیح فصول عربی و ترکی،با روشی التقاطی بین سه نسخه خطی مجلس،دانشگاه تهران، آستان قدس و نیز چاپ هندی،پارهای از اشکالات و اشتباهات چاپ هند را خاطر نشان سازیم.
خلاصه ماشینی:
"این کتاب بر اساس حروف تهجی تنظیم شده و به دلیل آن که فرهنگ مذکور،
این فرهنگ اقدام ورزیده؛بنابراین سعی شد ابتدا تاریخچهای مختصر از فرهنگهای عربی و نیز فرهنگنویس در هند ذکر شود و سپس با ذکر نمونههایی
نشده و این کتاب همان است که فیروزآبادی در تألیف قاموس بدان نظر داشته
«مذاق»و«مرقوق»بوده که در نسخههای دیگر به همین صورت ثبت شده است.
فصل فی العربی،مدخل«وتر»را آورده و آن را چنین معنی کرده است:«بالفتح و
مدخل در نسخهء اصلی و حتی نسخههای دیگر هم ثبت نشده است.
واژه"قیص"را دو بار پشت سر هم به تکرار آورده و ابتدا معنی کرده است:
در مواردی مشاهده میشود که نویسنده نسخهء چاپی هند از ذکر مدخلهایی که «محمد بن لاد»،مؤلف مؤید الفضلا در کتاب خود آورده،صرفنظر کرده و
نسخهء چ جملهء اخیر نیامده است و یا ذیل واژهء اشعار که بدین صورت معنی شده
در این فرهنگ که بر حسب حروف اول کلمه هر حرف در یک کتاب و
اضافه کرده و در کتاب الضاد،نه باب را بر اصل نسخه افزوده است.
باس است که میبایست لغت دوم و معنی آن در فصل فارسی گنجانده شود نه
فرهنگ و منبع دیگری رفته و از روی آن نوشته است؛اما در بسیاری از موارد هم مشاهده میشود که این تفاوتهای آشکار در معنا،نه یک امر سلیقهای بلکه
که در نسخهء اصل و دیگر نسخهها بدین گونه معنی شده بود:«یکی از منازل قمر،
این فرهنگ ارزشمند را از مسیر خود خارج ساخته است."