چکیده:
دو ملت مسلمان و همسایهء ایران و عثمانی در طول تاریخ،روابط خوبی با یکدیگر داشتهاند،اگرچه در تاریخ این روابط طولانی،گاهی تنشهای نظامی و سیاسی دیده میشد،این تنشها چنان جدی و عمیق نبود که بتواند دوستی دو ملت را از بین ببرد.
هدف این پژوهش،بررسی زمینههای این روابط خوب است.بیگمان علاقههای دیرین مذهبی،سیاسی،علمی،فرهنگی و عرفانی بین دو ملت،نقش بهسزایی در این مسئله داشته است.قرار گرفتن عتبات عالیات در خاک عثمانی،عبور کاروانهای تجارتی و زیارتی،به ویژه زائران بیت الله الحرام از قلمرو عثمانی و مهاجرت گروههای مختلف دو کشور به سرزمین همسایه نیز سبب استحکام این روابط شده است.
البته،گاهی این روابط به ویژه از سوی عثمانی تیره میشد.با همهء احترامی که ایرانیان برای عثمانیها قائل بودند،حاکمان عثمانی اغلب به زائران و بازرگانان ایرانی بیاحترامی و سختگیری میکردند،یا حق عبور بیشتری میگرفتند.پادشاهان ایران، در اکثر معاهدههای خود با عثمانی،بر امنیت راهها و تأمین جانی بازرگانان و زائران ایرانی در خاک عثمانی تأکید میکردند که غالبا بینتیجه بود.
خلاصه ماشینی:
"قرار گرفتن عتبات عالیات در خاک عثمانی،عبور کاروانهای تجارتی و زیارتی،به ویژه زائران بیت الله الحرام از قلمرو عثمانی و مهاجرت گروههای مختلف دو کشور به سرزمین همسایه نیز سبب استحکام این روابط شده است.
در صلحنامهء شاه تهماسب اول با سلطان عثمانی، مقرر شد که دو دولت روابط سیاسی دائمی داشته باشند و برای زائران ایرانی در قلمرو عثمانی تسهیلاتی ایجاد شود(لاکهارت،1380:25).
سیاست خشن و هجوم دولت عثمانی به جمعیتهای علوی،سیاست درستی نبود، زیرا ادامهء این روش میتوانست بسیاری از بخشهای آناتولی را از نظر اقتصادی و نظامی دچار رکود کند،از سویی،بسیاری از شیعیان در استخدام ارتش عثمانی بودند، بهگونهای که شکلگیری بعضی از شورشهای سدهء شانزدهم میلادی عثمانی به دلیل بیعدالتی حاکم بر جامعه بود که اهل سنت را نیز در کنار شیعیان به ایجاد شورش و مهاجرت به ایران وادار کرد.
در این زمان شمار بسیاری از مریدان اسماعیل در کنار او بودند،ولی شیخ صفوی از ترس گرفتار شدن در دام حسین بیگ،به اتفاق مریدان خود شبانه از آن محل گریخت و به نواحی چخور سعد[ایروان]رفت.
هنگامی که شاه عباس اول در آغاز کار خود از لاهیجان به آذربایجان رفت و به جمع مریدان پدر پیوست،گروهی از سران طایفهء قاجار نیز به او پیوستند و در زمرهء صوفیان قزلباش درآمدند و در دوران پادشاهی خاندان صفوی به مقامهای عالی رسیدند.
در مقابل،مهاجرت عثمانیها به ایران بهدلیل ظلم و ستم پادشاهان عثمانی و سختگیری آنها به شیعیان و همچنین اعتقاد و ارادت علویان و شیعیان به شاهان صفوی و کمک قبایل ترک آناتولی به ایجاد دولت شیعی صفوی بوده است."