چکیده:
اگر چه متأسفانه در طول حیات اجتماعی زن، به دلایل و عوامل گوناگون، کمتر بینش
مثبت درباره زنان وجود دارد، نباید این حقیقت را فراموش کرد که در طول تاریخ بشری
از گذشتههای دور تا امروز، زنان پیشگام و فرهنگساز بسیاری در عرصههای گوناگون
ظهور کردهاند؛که در این مقاله، فقط به عنوان نمونه، به یکی از آنان، آن هم در عرصه
عرفان اشاره میشود.
با توجه به منابع قدیم و جدید در عرصه ادب ایرانی-اسلامی، حدود دویست زن عارف
میتوان سراغ گرفت که در میان آنان، «رابعه عدویه» بیشک ممتازترین و برجستهترین
است.زنی پاک و پارسا، باوفا و صفا، خداپرست و حقیقتبین، متحمل رنج و ستمدیدگی،
عابد و زاهد که ذکر اوصاف او در بزرگترین تذکره عارفان به بهترین وجه در ردیف
مردان بزرگ عرفان آمده است.آن ولیه اهل زهد و تقوا که هرگز تصوف در بصره، بدون
وجود او به اوج کمال خود نمیرسید؛کسی که از دولت نماز و روزه پیوسته، به مقام
عرفانی والایی دست یافت؛زنی که درباره تقوا، خداترسی و عبارات و کرامات او، سخنها
بسیار گفتهاند
خلاصه ماشینی:
"آن ولیه اهل زهد و تقوا که هرگز تصوف در بصره، بدون وجود او به اوج کمال خود نمیرسید؛کسی که از دولت نماز و روزه پیوسته، به مقام عرفانی والایی دست یافت؛زنی که درباره تقوا، خداترسی و عبارات و کرامات او، سخنها بسیار گفتهاند لو کان النساء کمن ذکرنا لفضلت النساء علی الرجال فلاالتأنیث لاسم الشمس عیب ولا التذکیر فخر للهلال (جامی، 1375:613) اگر همه زنان مثل کسی بودند که هم اکنون ذکر کردیم در آن صورت، زنان بر مردان برتری داشتند چرا که نه تأنیث برای خورشید عیب است نه ضمیر مذکر موجب فخر هلال ماه است.
داستان عشق رابعه بنت کعب به بکتاش اگرچه در اکثر منابع، عشقی مجازی قلمداد شده تا جایی که حتی رضاقلیخان هدایت هم داستان بکتاش و رابعه را سروده ولی در برخی از مآخذ عرفانی از جمله در تذکره معروف نفحات الانس جامی -شاعر و عارف سده نهم-دختر کعب در زمره زنان عارف ذکر شده است، بدین صورت: شیخ ابو سعید ابو الخیر-قدساللهتعالیسره-گفته است که«دختر کعب عاشق بود بر آن غلام؛اما پیران همه اتفاق کردند که این سخن که او میگوید، نه آن سخن باشد که بر مخلوق توان گفت.
این دو مصرع من از او یاد دارم: هم عشق طلب کنی و هم جان خواهی هر دو طلبی ولی میسر نشود و نیز فرمود که من از بیبی فاطمه سام شنیدم که میگفت از برای آنکه پارهای نان و کوزهای آب به کسی دهند، نعمتهای دینی و دنیاوی نثار او کنند که به صد هزار روزه و نماز نتوان یافت؛و در ملفوظات میرسید محمد گیسودراز مینویسد که روزی در مجلس شیخ نصیر الدین محمود سخن در فضایل بیبی فاطمه سام بود."