چکیده:
مساله نحوه پیدایش موجودات متکثر و معلول های گوناگون از مبدا و احد، یا ربط کثرت به وحدت، یکی از مباحث مهم و بنیادین فلسفه اسلامی است. مقاله حاضر به بررسی رهیافت های فلسفی برخی ازحکمای اسلامی با تاکید بر نظریات صدر المتالهین شیرازی، در مورد نحوه ربط وحدت و کثرت می پردازد. حکمای اسلامی براساس اعتقاد به اصل وحدت ذات واجب تعالی وعلیت وفاعلیت مطلق ذات ربوبی و قاعده متقن «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» وبرخی اصول دیگر نظیر تشکیک وجود و قاعده امکان اشرف، کوشیده اند تا رابطه موجودات متعدد با علت واحد را تبیین نمایند. مهم ترین رویکرد در این زمینه« نظریه وسایط وجود» ویا« وسایط فیض» است. این مقاله می کوشد بر اساس رهیافت ها ودیدگاه های حکیمان مسلمان، بویژه صدر المتالهین به تبیین نظریه وسایط و مبانی وادله اثبات آن بپردازد ومهم ترین شبهات این نظریه را پاسخ گوید.
خلاصه ماشینی:
"زیرا از یک سو نمیتوانند از قاعده الواحد که یک قاعده متقن عقلی و قرآنی<FootNote No="62" Text="ملا صدرا وعرفا در مقام اثبات صادر واحد به این آیه شریفه قرانی نیز استناد نمودهاند: « وما امرنا الا واحدة کلمح بالبصر» (سوره قمر، آیه 50 )"/> است، دست بردارند و از سوی دیگر ،لازمه اثبات فاعلیت تام و خالقیت مطلق حق تعالی نسبت به همه موجودات [ بدون فرض وسایط]، مستلزم نسبت دادن همه کثرات وموجودات مادی به واجب است و اسناد ممکنات با همه شئون و لوازم ماهوی آنها به حق تعالی، مستلزم محذورات متعددی است.
مهمترین روش ملا صدرا برای اثبات وسایط ،همانند دیگر حکیمان اسلامی، استناد به قاعده عقلی «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» است، براساس این قاعده فلسفی و دلیل عقلی اولین صادر از واحد [ واجب الوجود]،باید امری واحد و بسیط و اقرب اشیا به مبدا خود باشد و موجودی باشدکه از نظر سعه وجودی برتر از همه موجودات امکانی بوده و در ذات و فعل خود تنها به موجد ومبدع خود وابسته باشد تا بتواند واسطه فیض و افاضه وجود به موجودات دیگر باشد.
حاصل سخن این که اثبات وسایط مسئلهای کاملا برهانی وعقلی است، ولی «مؤثر حقیقی در وجود مطلقا واجب تعالی است،وحق در ایجاد وافاضه فیض به چیزی غیر ذات خود نیاز ندارد و هرگونه فیضی از او به عالم میرسد، و این وسایط، صرفا شروط وعلل معده جهت صدور کثرت از مبدأ واحد هستند ودر واقع همین مراتب در سلسله نزول هستند که موجب پیدایش حدود وجودی وتکثر ماهوی میشوند وبدون فرض مراتب و قوس نزول برای وجود، کثر وتعدد در موجودات حاصل نمی شود."