چکیده:
شیخ مفید دانشمند بلند آواز جهان تشیع نه تنها در مباحث کلامی و اعتقادی - که بالطبع رویکردی عقلی دارد- از عقل و استدلال های عقلی بهره برده بلکه در مباحث نقلی بویژه در نقد و فهم متون حدیثی نیز از عقل، فراوان سود جسته و بهره گیری از آن تاکید کرده است. در عرصه نقد، وی عقل را یکی از معیارهای نقد حدیث و بر این باور است که در پرتو عقل می توان به صحت و شقم شماری از احادیث پی برد. از نظر وی مطابقت مفاد حدیث با عقل، نشان دهنده صحت حدیث و مخالفت مفاد آن با عقل، دلیل بر ضعف و عدم صحت آن است و این بدان معناست که همواره بین نقل صحیح و عقل سلیم سازگاری وجود دارد و وحی هرگز گزاره ای بر خلاف گزاره عقل ندارد. در زمینه فهم حدیث، مهم ترین نقش عقل، نقش اسکتشافی است. عقل در این عرصه هم به عنوان یک منبع و هم به عنوان یک ابزار یا مشعل، نقض ایفا می کند و شیخ مفید از آن در فهم مفاد واژگان، رفع ید از ظاهر، تاویل متن، تخصیص عمومات قرآن و روایات و درک استلزامات کلام، بهره جسته است که این مقال به بررسی آن می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"ص 38)، محال بودن تناقض در کلام او (تصحیح الاعتقادات ص 141)، ضرورت رسالت پیامبران (نبوت عامه) و عصمت آنان (تصحیح الاعتقادات ص 129)، حجیت قرآن کریم، سنت پیامبران (ص) وائمه (ع) (التذکره باصول الفقه ص 28)، ضرورت امامت پس از پیامبر و لزوم وجود امام معصوم در هر عصر و زمان (الارشاد ج 2 ص 342، المسایل الجارودیه ص 44، رسایل فی الغیبه ص 16، الفصول العشره ص 42، 63، 107، 319، 324)، ضرورت معاد (النکت الاعتقادیه ص 46) و مسایل بنیادین دیگری از این دست، همه به وسیله عقل و برهان عقلی ثابت و دانسته میشود و احادیث و روایات وارد در موضوعات یاد شده، موید و موکد حکم عقل و ارشاد بدان است ولی در همین حوزه بسیاری از فروعات و مسایل از حیطه درک و شناخت عقل خارج است و عقل توان اظهار نظر قطعی در آنها را ندارد و به روی آوردن به وحی وسمع، فرمان میدهد.
(رک شهرستانی ، الملل و النحل ، ص 139) مفید بر خلاف نظر مرجئه اصولا منکر اصل وقوع اطاعت از کافر است وبر آن است که کافر از آن رو که خدا را نمیشناسد ومعرفتی نسبت به او ندارد اطاعتی از او محقق نمی شود؛ زیرا عمل انسان در صورتی اطاعت خدا محسوب می شود که به قصد انجام فرمان خدای سبحان به جا آورده شود وکافرکه خدا را نمیشناسد واساسا منکر وجود خداست چگونه میتواند عملی را برای امتثال فرمان او انجام دهد؟ بر این اساس شیخ مفید(ره) از حدیث یاد شده (= نفی کفاره از سوگند مذکور به جهت وقوع سوگند به غیر خدا ) صحت مذهب خویش را در موضوع ارجاء (به معنا ی پیش گفته ) و بطلان نظر همه فرقههایی را که با نظر وی در این زمینه مخالفت هستند، استفاده کرده است."