چکیده:
یکی از مباحث کتابهای اصولی، اجتهاد پیامبر است. غالب اصولیان امامیه، معتزله، اشاعره و ظاهریه وقوع اجتهاد از سوی پیامبر در حوزه احکام شرعی را نفی کردهاند. در مقابل، گروهی دیگر، به اجتهاد پیامبر در حوزه احکام شرعی معتقد شدهاند و برخی هم در این زمینه از اظهار نظر سرباز زدهاند.
به گمان نویسنده، روشن نبودن مراد از اجتهاد و ویژگیها و قلمرو اجتهاد از یک سو، عدم تبیین تفاوتهای اجتهاد در حوزه احکام شرعی با اجتهاد در حکومت و قضاوت از سوی دیگر، و روشن نکردن مرز اجتهاد مصطلح با تشریع و تطبیق و تفریع از جهت سوم، باعث شده است که در این زمینه دیدگاههای متفاوتی ارائه شود. از این رو، نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا این مرزها را دقیقا شناسایی و تعریف کند، تا ویژگی قلمرو اجتهاد به دقت معلوم شود. پس از نقل دیدگاههای مهم، ادله دو دیدگاه اصلی بررسی و در نهایت ثابت میشود که ادعای اجتهاد پیامبر، دلیل قابل اعتمادی ندارد.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین یکی از مسائلی که در بحث از اجتهاد پیامبر باید روشن شود، این است که مراد از اجتهاد آن حضرت در حوزه »مالا وحی فیه« است یا »ما نزل فیه الوحی«؟ ب) قلمرو اجتهاد پیامبر مبحث دیگر این است که آیا بحث طرفداران و منکران اجتهاد پیامبر(ص) در حوزهای است که اساسا درباره آن وحی نازل نشده است یا اجتهاد پیامبر درباره چیزی است که دربارهاش وحی )اعم از وحی جلی و ظاهری یا وحی خفی و باطنی( نازل شده است، ولی مفاد وحی روشن نیست; به گونهای که باید با تلاش عقلانی و به وسیله ضوابط و قواعد به دیدگاه وحی دست یافت؟ یا محل بحث هر دو حوزه »مالا وحی فیه« و »ما نزل فیه الوحی« است؟ برخی از طرفداران و منکران اجتهاد پیامبر(ص) تصریح کردهاند که محل بحث از اجتهاد پیامبر(ص) حوزه مالانص فیه است.
د) ادله اجتهاد پیامبر ادله گوناگونی برای اجتهاد پیامبر ارائه شده است که برخی از این ادله، اجتهاد پیامبر را در مقام قضاوت یا حکومت بیان میکند و برخی از آنها به اجتهاد پیامبر در حوزه احکام شرعی نظر دارد، ولی چون قسم اول از ادله اساسا از محل بحث خارج شده است، از این رو، آنها را نقل نمیکنیم و فقط مهمترین ادله را که به اجتهاد در احکام شرعی نظر دارد، نقل و بررسی میکنیم: دلیل اول این دلیل قیاس حملی است که از صغرا و کبرا تشکیل شده است، بدین بیان: اجتهاد پیامبر(ص) امری نیست که ذاتا محال باشد یا به امر محالی منجر شود و یا مفسدهای به همراه آورد )صغرا(."