چکیده:
چاپ عکسی نسخه خطی مثنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی، محفوظ در موزه قونیه(667
ه)که به خط محمد بن عبد الله قونوی و زیر نظر حسام الدین چلبی و سلطان ولد، کتابت
شده است، فرصت تازهأی برای مثنوی شناسان، پدید آورد.این نسخه هنگامی به دست
نیکلسون رسید که دفترهای سوم و چهارم را به مطبعه سپرده بود.با این حال وی در تصحیح
مثنوی از بیت 2835 دفتر سوم تا پایان دفتر ششم از این نسخه به عنوان اساس، استفاده
کرد.برخورد دوگانه نیکلسون با نسخه قونیه متضمن نکات آموزندهأی برای مصححان متون
است.در این مقاله، پس از نقد آراء او درباره اعتبار نسخه قونیه و مقایسه و بررسی
خطاهای او-که احتمال آن برای هر مصححی وجود دارد-در دفترهای اول، دوم تا نیمه دفتر
سوم مثنوی، در غیبت نسخه معتبر، با نسخه قونیه، پرداخته شده و پس از آن، موارد عدول
نیکلسون از ضبط نسخه قونیه در بقیه دفتر سوم تا آخر دفتر ششم بررسی شده
است.اختلافات چاپ نیکلسون با نسخه قونیه در تمام موارد با متن مصحح آقای دکتر محمد
علی استعلامی، سنجیده شده است.
خلاصه ماشینی:
"(همان، ص 4) 4-نیکلسون پس از آنکه عدم تردید خود را در گفتههای کاتب نسخه نقل میکند در گفته پیشین خود این گونه تشکیک میکند که«فقط در مورد این که آن نسخه اصلی به سمع شاعر یعنی مولانا رسیده است میتوان شک کرد»(همان)و سپس میافزاید:«آیا نسخه اصل(که در دست ما نیست) خودش حجیت دارد؟گویا نسخه مزبور سه چهار سال پس از فوت مولانا(672 ه)استنساخ شده باشد، در آن موقع نسخههای کامل و ناقص زیادی از مثنوی در دست مردم بوده و حتما خرابیهایی چند نیز در متن راه یافته بوده است.
احتمال آنکه این نسخه، نسخه حسام الدین بوده باشد وجود دارد و چون آن نسخه به وسیله مولانا تصحیح شده است از نظر صحت مطالب و عبارات و افزایشها به گونه نسخه پیش نویس بوده است که باید بر مبنای آن نسخهای با خط خوانا و رسم الخطی که مانع از قرائت نادرست کتاب شود، تهیه میشد، یعنی همان مشخصات و ممیزاتی که در نسخه قونیه به اعتراف نیکلسون دیده میشود.
صرف نظر از موارد اختلاف املایی در بقیه دفتر سوم و دفترهای چهارم و پنجم و ششم، بررسیها نشان میدهد که نیکلسون با وجود در دست داشتن نسخه اعلی و بینظیر و با عظمت قونیه، کم و بیش دل در گرو کار پیشین خود دارد و به همین دلیل چنانکه خواهد آمد در مواردی ضبط نسخههای دیگر را بر صورت موجود متن قونیه ترجیح داده است، و بنا به گفته خودش از این که«روایت نسخه C را در چاپ خود درج کرده است پشیمان نیست»(مقدمه جلد دوم، ص 13)."