چکیده:
با این فرض که رفتار و کنش بازگران اجتماعی و همچنین نوع تصور قدرت در سطح زندگی اجتماعی بر رفتار سیاسی دولت و چگونگی سازماندهی حیات سیاسی تاثیرگذار میباشد در آن صورت میتوان پذیرفت که فهم ماهیت و عملکرد دولت در هر جامعهای به فهم ساختار جامعهای که دولت تنها بخشی از آن محسوب میگردد ارتباط تنگاتنگی دارد.در مقاله حاضر بر آنیم تا با استفاده از یک الگوی نظری معطوف به تحلیل تجربی و با تاکید بر رابطهی بازتابی دولت-جامعه تبیین و تصویری واقعگرایانه از منطق این رابطه در ایران دوره قاجار ارائه دهیم.بررسی ماهیت جامعه سنتی و نظم سیاسی پیشامدرن و چرایی و چگونگی تغییر این نظم به نظم سیاسی مدرن در کانون این تحلیل قرار دارد.
خلاصه ماشینی:
"در جوامع پراکنده و گسسته(جوامع شبکهای)که سازمانهای اجتماعی بر سر قواعد بازی به کشمکش با یکدیگر میپردازند در مورد موضوعات بنیادی نظیر رفتار مناسب انسان و چگونگی سازماندهی جامعه شکافهای اساسی وجود دارد در چنین شرایطی مردم باید بین عناصر مختلف در تدوین استراتژیهای بقای خود دست به انتخاب بزنند،انتخابی دشوار چراکه با احتمال مجازات از سوی سازمانهای رقیب-که مهم- ترین آنها سازمان دولت است-روبرو میشوند.
بنابراین،میتوان گفت علما به عنوان یک سازمان اجتماعی مقتدر بخش اعظم کنترل اجتماعی را در دست داشتند و قادر بودند"قواعدی الزامآور"برای"هدایت رفتار مردم"و همچنین"استراتژیهایی کارآمد برای بقای"آنها ارائه نمایند و دولتی ضعیف همچون دولت قاجار توان رویارویی با این قدرت گسترده یا ارائه استراتژیهای بقای جذابتر برای مردم را نداشت.
اما قاجارها برخلاف دیکتاتوریهای مدرن نه از ایدئولوژی منسجم و فراگیر برخوردار بودند و نه از نهادها و ابزارهای سیاسی،نظامی و امنیتی مدرن برای مدیریت و اعمال کنترل اجتماعی مانند حزب، دیوانسالاری،ارتش،پلیس بهرهمند بودند،پس چگونه حیات و بقای خود را تضمین میکردند؟ به طور کلی،عناصر اصلی سیاست بقای حکومت قاجار را میتوان در تقسیم و توزیع مناصب حکومتی،سرکوب،منزوی سازی،تحریک و در کل برقراری موازنه میانه گروههای مختلف قدرت در داخل و خارج خلاصه نمود.
اما همانطور که نشان دادیم نفوذ امواج سهمگین اقتصاد بازار جهانی و همچنین ورود اندیشهها و ایدئولوژیهای مدرن سیاسی از مغربزمین به جامعه عصر قاجار الگوهای کهنه کنترل اجتماعی و استراتژیهای بقایی که از سوی دولت و بازیگران سنتی به مردم ارائه میشد را تضعیف نمود و نظم و تعادل سنتی جامعه را برهم زد."