چکیده:
غلامان و کنیزان در عصر قاجار در ایران از نژادها و قومیت های مختلفی چون آفریقایی، قفقازی (ارمنی، گرجی و چرکس)، ترکمن، بلوچ، کرد و حتی فارس بودند. معمولا اسارت در جنگ ها و تهاجمات ناگهانی منبع اصلی تامین غلام و کنیز، به ویژه از میان ترکان و اهالی منطقه قفقاز و ماورای آن بوده است. با سلب حاکمیت ایران بر منطقه قفقاز توسط روس ها، ورود غلامان و کنیزان از آنجا به ایران بسیار کاهش یافت و در مقابل، ورود غلام و کنیز آفریقایی از طریق جنوب ایران افزایش چشمگیر یافت. این جریان با وجود قراردادهای منع برده فروشی و نظارت جدی کشتی های ضد برده فروشی نیروی دریایی انگلیس در خلیج فارس، تا اواسط قرن 14ق ادامه پیدا کرد. مقاله حاضر پس از مشخص کردن مراکز و منابع اصلی تامین غلام و کنیز، به بررسی و تشریح چگونگی این جریان در مناطق مزبور پرداخته است
خلاصه ماشینی:
"4 در دوره محمد شاه، بندر لنگه یکی از آبادترین و معمورترین بنادر خلیج فارس بود که درآن حدود پنج هزار خانوار که غالبا از اعیان و تجار عرب بودند، سکنا داشتند و غلامان و کنیزان آفریقایی نیز در آن به وفور دیده میشدند.
6 از سال 1848م/1262هـ به بعد، بهواسطه امضای قراردادهای منع تجارت برده توسط امام مسقط، شیخنشینهای عرب خلیج فارس و دولت عثمانی، بندر محمره (خرمشهر کنونی) 7 که تحت بیرق ایران از بازرسی کشتیهای انگلیسی معاف بود، بهتدریج تبدیل به مرکز تأمین برده بهویژه برای ترکها شد؛ زیرا در مجاورت مرزهای دلار ماری ترزا "MARRYTHERESA DOLLAR" یکی از مسکوکات رایج در تجارت عربستان ، دریای سرخ و منطقه خلیج فارس در قرن 18و 19م/12و13ق بود.
مرکز اسناد آرشیوی وزارت خارجه: 6 -15-6-1263 بر سر مالکیت این بندر که در شط العرب در محل اتصال دجله و فرات واقع شده بود، مدتها میان ایران و عثمانی اختلاف بوده است که در نهایت در پی انعقاد قرارداد ارزروم در سال 1263هـ این بندر به ایران واگذار شد و بدین ترتیب تنها کشتیهای ایرانی حق رفت و آمد در آبهای این بندر را داشتند(Kelly, 597) .
1 نتیجه غلامان و کنیزان در عصر قاجار از قومیتهای مختلف آفریقایی، قفقازی، ترکمن، بلوچ، کرد و حتی فارس بودند که اغلب آنها طی اسارت در جنگها (مثل جنگ ایران و روسیه)، تهاجمات ناگهانی و حملات عشایری بهویژه در میان اقوامی چون تراکمه و یا بلوچها و یا عملیاتهای آدمربایی، به دست آمده و به عنوان غلام و کنیز به کار گماشته میشدند و یا توسط تجار و دلالان برده در بازارهای مخصوص بیع و شرا برده، به فروش میرفتند."