چکیده:
خطابه جناب آقای وثوق (الدوله) ریس فرهنگستان در تالار دانشکده معقول و منقول (مدرسه عالی سپهسالار)
در دوره هفتم نامه فرهنگستان، بخش تازه ای با عنوان «گلچینی از دیرینه ها» گشوده شده است.
در این بخش، بنا داریم هر بار مقاله ای ممتاز به قلم نویسنده ای نامور از دهه های گذشته را که موضوع آن در حوزه مورد علاقه فرهنگستان زبان و ادب فارسی باشد نقل کنیم و از این راه، ضمن عرضه داشت آراء صاحب نظران پیشین در باب مسائل مهم زبانی و ادبی به نسل جوان، تحولی را که در بینش و زبان اهل قلم و محققان ما روی داده با شاهدی زنده و گویا نشان دهیم.
در انتخاب کوشش خواهد شد نوشته از جهات فکری و ذوقی و شیوه بیان جاذب و درخور آفرین باشد. در این طریق، از نظر مشورتی ارباب فن نیز برخوردار خواهیم بود.
در مقاله ذیل، که به راه نمائی استاد ارجمند دکتر ایرج افشار برگزیده شد، مساله تقویت زبان فارسی و آماده سازی آن برای جواب گویی به نیازهای مبرم امروزی عالمانه بررسی شده و از این جهت شایسته توجه قاطبه علاقه مندان به پاسداری از هویت فرهنگی و ملی ماست...
خلاصه ماشینی:
"پس باید دانست که چنین امری که مقوم ملیت و قومیت و دارای این درجه از اهمیت است هرقدر مورد عنایت اقوام و ملل واقع شود سزاوار است و باید زبان را محترم شمرد هم در نگاهداری وهم در اصلاح معایب و نواقص آن چه از حیث دفاع از هجوم و استیلای لغات زبانهای بیگانه و چه از حیث تصحیح غلطها و ناروائیهائی که به واسطه بیاطلاعی و بیسوادی گویندگان و نویسندگان در آن راه یافته باید کوشش کرد و تدابیری به کار برد که زبان در عین آنکه خصوصیات ذاتی و ملی خود را نگاهبانی کند تا آخرین درجه امکان وافی به تعبیر مقاصد علمی و فنی و اجتماعی که در عصر ما هر روز رو به ترقی است نیز باشد و از این غافل نباید بود که در معجزات علم و صنعت و شناختن حقایق امروز زبانها مدخلیت تام دارند و زبان یکی از ابزارهای ناگزیر مترقی و آلت تعبیر حقایق و معانی است.
دوم لغات و اصطلاحات مستحدث و تازه که بیشتر آنها اصطلاحات علمی هستند و پس از طلوع عصر جدید تاریخ اروپا وارد زبان شده و بیشتر آنها عربی جدید است هر جا و برای هر کدام معادل فارسی یافتیم یا از ریشههای فارسی ترکیب مناسبی ممکن بود اصطلاح بیگانه را ترک کنیم و هر جا از قبول لغت و اصطلاح بیگانه ناگزیر ماندیم اصطلاح فعلی را مخصوصا اگر رواج کامل یافته و پیشینیان ما استعمال کرده باشند به جای خود نگاهداریم و هرگاه چنین اصطلاحی نداشته باشیم سعی کنیم از ریشههای پارسی اصطلاحی جدید با دستوری که قبلا مورد دقت و مطالعه واقع شده باشد بسازیم و اگر در مواردی این تدبیر نیز میسر نگشت از همان مبادی که کشورهای ابداعکننده لغت اصطلاح جدیدی را گرفتهاند ما نیز با تغییری که مناسب زبان ماست از آن مأخوذ کنیم."