چکیده:
دانش سیاسی در تاریخ و جهان اسلام و ایران، از حیث روند زمانی، دو سیر کی
را از ابتدا تاکنون طی نموده است:یکی سیر حیات تفکر سیاسی، در طول قرون اولیه و
میانی یعنی تا اواخر قرن ششم هجری. دیگر سیر تجدید حیات تفکر سیاسی مربوط به قرون
متأخر و زمان معاصر.هر یک از این دو سیر، دارای چند مرحله اصلی هستند.اندیشه و دانش
سیاسی در دوران شکوفایی خوش به ویژه طی قرون میانی، از حیث گستره و عمق، به چهار
گرایش عمده تقسیم میگردد:1.گرایش فلسفی سیاسی؛2.گرایش علمی سیاسی؛3.گرایش فقهی سیاسی؛4.گرایش
فنی(عملی)سیاسی.مقاله حاضر به بررسی گذرای چیستی و اهم مسایل هر یک از این گرایشهای گوناگون
اندیشه و دانش سیاسی میپردازد.همچنین پیشینه، پیدایی و سیر تحولات آنها را روشن
مینماید.کما اینکه پیشتازان، بنیانگذاران و پیروان و شخصیتهای شاخص هر گرایش و
آثار برجسته در این زمینهها را معرفی میکند.در عین حال به ساختار دانش سیاسی
متشکل از گرایشهای چهارگانه مزبور میپردازد.ساختاری بسان یک نظام علمی واحد و
فرابردی به هم پیوسته که از تعامل ذهن و نظر با عین و عمل سیاسی حاصل میگردد.
خلاصه ماشینی:
"اصل سیاسی بودن انسان و ضرورت و مفهوم سیاسی بودن انسان یا سیاستگرایی او اعم از سیاستگذاری و سیاستپذیری یا به تعبیر اخوان الصفاء، سایس و مسوس بودن انسان، (3) بررسی انگیزهها و اهداف جامعهگرایی انسان، دولتگرایی و سرانجام نظام سیاسیگرایی او، انواع انسانها سیاسی و اجتماعهای سیاسی که مبدأ عینی-عملی و منشأ فکری-نظری پدیدههای سیاسی مزبور و گوناگونیها و گونههای متنوع متفاوت آنها میگردد، از دیگر موضوعات مورد توجه این گرایش دانش سیاسی محسوب میشوند.
هر چند که حتی در گرایشهای علمی سیاسی و بویژه فلسفی سیاسی، نگرش دینی- اسلامی، بنیادین و کاملا تأثیرگذار و چه بسا تعیین کننده میباشد، ولی در حوزه فقهی سیاسی ارتباط و آمیختگی سه عرصه شریعت یا مکتب با عقل و اجتهاد و با واقعیت و سیاست و نیز با قدرت و دولت و مقتضیات آنها، مشهودتر است.
ابو یوسف علاوه بر جمعآوری و تدوین این اثر، دو کار عمده دیگر نیز انجام داد که در سیر تحول گرغایش فقهی سیاسی اهل سنت تأثیر بسزایی گذاشت: یکی ورود خود وی به عنوان یک مرجع فقهی در دستگاه دولت و بویژه تأسیس مقام ریاست دیوان عالی کشور یا قاضیالقضاتی و پذیرش ریاست آن توسط اوست.
(24) کما اینکه برخی از صاحبنظران گرایش علمی سیاسی نیز تا حدودی مبادرت به ارایه نظر در زمینه گرایش فنی سیاسی و برخی موتاضع و موضوعات آن نمودهاند، همانند ابن خلدون که در اواخر جلد اول کتاب مقدمه خویش به ارایه نامه و در حقیقت آیین نامه مفصل استانداری یک از صاحبنظران بلکه صاحبان تجربه عملی این حوزه اقدام نموده است."