چکیده:
موقعیت جغرافیایی اورارتو را میتوان در مناطقی مشخص کرد که آثاری مبنی بر اسکان
از این دوره در آنها پیدا شده است.اورارتو تمدنی است که در شرق ترکیه، شمال غربی
ایران، قسمتی از ارمنستان و شمال شرقی عراق شکل گرفته است.این نقاط از شمال تا تاش
کپرو در کناره شرقی دریاچه چلدر که در آن کتیبهای از سار دور دوم به دست آمده است
و لچشن که در آن نوشتهای از آرکیشتی اول پیدا شده، از جنوب غربی به ایزولی که در
آن کتیبهای از سار دور دوم به دست آمده، از جنوب شرقی به مناطقی که کتیبههای
کلیشن و تاش تپه در آنها به دست آمده است و هر دو کتیبه به دوره منوا مربوط میشود،
از شرق به سنگ نوشتههای رازلیق و نشتبان و از غرب به آلتین تپه محدود میگردد و
تمام این دلایل نمایانگر اسکان اقوام اورارتویی در این مناطق است.قدیمیترین منبعی که در آن به وجود اورارتو اشاره شده متون آشوری قرن سیزده قبل
از میلاد است که در آنها واژههای«اوروآتری»و«نایئری»آمده است.این مناطق تا قرن نهم
قبل از میلاد به صورت ملوک الطوایفی اداره میشدند و از اواسط قرن نهم قبل از میلاد
قبایل ساکن در آنها برای حفظ خود در برابر حملههای مداوم آشوریها متحد شدند و دولت
اورارتو را تشکیل دادند.با بررسی قلعههای اورارتویی از نقطه نظر معماری، موقعیت نظامی و جانشینی با
آنچه که در موقعیت سیاسی و نظامی این دوره میشناسیم، سعی کردهایم ظهور اورارتو و
برخورد آن را با آشوریها در این دوره پر آشوب بیان کنیم.این تحقیقات عبارتند از:الف)مصالح ساختمان مانند خاک رس(خشت)، سنگ و چوب و چگونگی استفاده آنها در ساخت
قلعهها.ب)تجدید نظر در تئوریهای ارائه شده بعضی از پژوهشگران مانند کلایس، آذرپی،
جونسون و چلینگیراوغلو در مورد گاه نگاری و ارائه نظریه جدید.این روشها به ما اجازه میدهد تا عواملی را که به صورت مداوم یا مقطعی در ساختار
این معماری استفاده شده است، مطالعه کنیم.
خلاصه ماشینی:
"این نقاط از شمال تا تاش کپرو در کناره شرقی دریاچه چلدر که در آن کتیبهای از سار دور دوم به دست آمده است و لچشن که در آن نوشتهای از آرکیشتی اول پیدا شده، از جنوب غربی به ایزولی که در آن کتیبهای از سار دور دوم به دست آمده، از جنوب شرقی به مناطقی که کتیبههای کلیشن و تاش تپه در آنها به دست آمده است و هر دو کتیبه به دوره منوا مربوط میشود، از شرق به سنگ نوشتههای رازلیق و نشتبان و از غرب به آلتین تپه محدود میگردد و تمام این دلایل نمایانگر اسکان اقوام اورارتویی در این مناطق است.
در روش ساخت شالوده در تمام عمر این معماری مشاهده میشود:در روش اول تخته سنگهای دامنه کوهستان را به صورت پلهای بریده، اولین ردیفهای سنگ را برای استقرار کرسی دیوارها در آن جا میدادند که در بسطام، چاوش تپه و قلعه وان چند نمونه از این روش ساختمانی را به وضوح میتوان مشاهده کرد(عکس 1و2).
سبک دیگر این نوع سنگ چینی از سنگهایی است که سطوح خارجی آنها به صورت باد برده، بریده شده است(عکس 6و7)که نمونههایی از آنها را در کورزوت قلعه و دیوارهای شرقی قلعه علیای چاووش تپه میتوان مشاهده کرد(عکس 8).
برخی از متخصصان اورارتو شناسان مثل چلینگیراوغلو[3]یا آذرپی[1]تنوع سنگ چینی به کار گرفته شده در روی دیوارهای دفاعی قلعهها را تکاملی در سیر تاریخی دانسته، حتی آنها را شاخصیی برای تعیین قدمت قلاع این دوره دانستهاند."