چکیده:
مرزهای بین المللی،عامل تشخیص و جدایی یک واحد متشکل سیاسی-فضایی میباشند که مستقل از دیگر واحدهای مجاور خود هستند.کارکرد اصلی مرزها در تعاملات بین کشورهای پیرامون آن آشکار میشود و در بستر زمان تحویل پیدا میکند. مرز مشترک ایران و افغانستان از جمله مرزهای جدیدی است که در فرایند کشور سازی دو قرن اخیر در داخل فلات ایران شکل گرفته و تثبیت شده است.عبور خط مرزی از مسیری که فاقد مرزهای ساختاری طبیعی و انسانی میباشد،کارکرد کنترلی و امنیتی آن را به چالش کشیده است. این مقاله ضمن بررسی وضعیت مرز مشترک ایران و افغانستان،کارکرد آن را طی دو دهه گذشته بررسی میکند و تأثیری را که بر مناسبات دو کشور گذاشته است،مطالعه و تجزیه و تحلیل میکند.در پایان این نتیجه به دست میآید که مرز مزبور در مقام انجام وظایف کنترلی خود توفیق لازم را به دلیل اقدامات یک طرفه و مشکلات ساختاری به دست نیاورده است.شایان ذکر است که رفتار افغانها نسبت به مرز از نوع کنشی و بحرانزا است و رفتار ایرانیها نسبت به آن از نوع واکنشی و تقابل با بحران میباشد.
خلاصه ماشینی:
"3-عوامل مؤثر در کارکرد مرز و روابط دو دولت کارکرد مرز و روابط ایران و افغانستان تحت تأثیر عوامل زیر قرار دارد: 1-نظامهای سیاسی حاکم بر دو کشور و الگوی رابطه بین آنها؛ 3-وجود یا عدم وجود دولت فراگیر و پاسخگو در افغانستان؛ 4-محصور بودن افغانستان در خشکی و نیاز به موقعیت گذرگاهی ایران؛ 5-موقعیت گذرگاهی ایران در مسیر عبور مواد مخدر از افغانستان به اروپا؛ 6-ساختار جغرافیایی و طبیعی مرز،بویژه توسعه نیافتگی و فقر عمومی مناطق مرزی در دو کشور؛ 7-ساختار انسانی و پیوندهای فرهنگی،دینی،اجتماعی،اقتصادی و عاطفی ساکنان دو طرف مرز؛ 8-نیاز ایران به آب هیرمند؛ 9-اهل سنت در ایران و شیعیان و تاجیکیها در افغانستان؛ 4-مرز و رفتارها سال 9791 م.
در این راستا رفتارهای زیر در قالب سیاست یا اقدام از سوی ایران در پیش گرفته شده است: 1-تخلیه روستاهای واقع در فاصله 5 کیلومتری مرز و در مورد برخی محورها تا فاصله 02 کیلومتری آنـ 2-احداث پاسگاهها و برجهای دیدبانی جدید؛ 3-تقویت و تجهیز پاسگاههای موجود؛ 4-احداث شبکههای راه مرزی برای تسهیل دسترسی و کنترل مرز؛ 5-احداث کانال و خاکریز بویژه در مسیر عبور کاروانهای مواد مخدر؛ 6-ایجا سیم خاردار و موانع دیگر در محورهای آسیب پذیر؛ 7-سازماندهی جدید نیروهای مرزبانی؛ 8-اجرای طرحهای کنترل الکترونیکی مرز؛ 9-اجرای طرح مشارکت مرزنشینان و روستاییان در امنیت منطقه بویژه در سالهای اخیر؛ 01-ایجاد ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال 8631 هـ ش.
7-در صورت ناپایداری نهاد حکومت ملی مسئول در افغانستان و نیز تداوم تولید مواد مخدر و همچنین توسعه نیافتگی و تداوم فقر عمومی در مناطق مرزی شرق ایران و غرب افغانستان، کارکرد منفی مرز همچنان ادامه خواهد داشت."