خلاصه ماشینی:
تاریخ طبیعی نیز بر سه قسم است:1-تاریخ مخلوقات معتاد،که برطبق عادت و نظام معمول طبیعت وجود یافتهاند،مانند اغلب کائنات جوی و حوادث بری و بحری و عناصر ساده و مرکبات و موالید.
که از نظام معتاد و معمول طبیعت منحرف شده، مستثنیهای انواع متداول بوده و به اصطلاح"عجائب المخلوقات و غرائب الموجوداتند" به نظر وی مطالعه در این قسم تاریخ بسیار سودمند و لازم است،ولی در این خصوص کار شایستهای انجام نیافته و در نتیجه ناقص مانده است84.
مقصود وی از فلسفهء الهی آن نوع معرفت خداوند است که به وسیلهء نور طبیعت و تفکر در مخلوقات بدست میآید و در واقع علمی است،که دربارهء وجود خدا و طبیعت او،از این حیث که در مخلوقات تجلی یافته بحث میکند.
فلسفه طبیعی:او به این قسم فلسفه-که گفته شد موضوعش طبیعت است.
اقسام فلسفهء انسانی:این قسم فلسفه که موضوعش انسان است بر دو قسم تقسیم میشود.
بنابراین و با توجه به آنچه قبلا اشاره شد-که نظر وی در منطق بیشتر روی کشف حقیقت است،نه بیان آن-میتوان گفت منطق به معنی درست کلمه و یا استقراری او که آن را استقرای علمی خوانده،همین فن اختراع علوم و فنون است که آن را تفسیر طبیعت نیز نامیده است921.
فن امتحان و قضاوت:چنانکه اشاره شد،فن نقد و ارزیابی نتایج اختراع است، به این صورت که انسان بنظم و ترتیب یافتهها و پذیرفتههای خود میپردازد،تا ارتباط آنها را با شرائط حقیقت بسنجد و بدین ترتیب حق را از باطل تشخیص دهد231 چنانکه ملاحظه میشود این همان منطق متداول است،که درباره قواعد استدلالات و شرائط قیاسات بحث میکند و در نظر وی اهمیت چندانی ندارد.