چکیده:
شهرت حجهء الحق حکیم ابوالفتح(یا ابوحفص)عمر بن ابراهیم مشهور به خیام یا خیامی نیشابوری،فیلسوف و ریاضیدان و منجم و شاعر اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری،تا مدتهای مدید منحصر به ابعاد علمی او بود،چنانکه نخستین فردی که ذکری از او به میان آورده یعنی نظامی عروضی سمرقندی که معاصر وی بود و ارادتی نیز به او داشت،در کتاب«مجمع النوادر»خود مشهور به«چهار مقاله»(تألیف:بین 155و 255هـ ق)فقط از او با احترام یاد میکند و از تقدم وی در علم نجوم،و هیچ اشارهای به شعر و شاعری او نمیکند! اما اشتهارش در مورد رباعیات،مخصوصا در دنیای غرب،تا حد زیادی مرهون ترجمهء آزاد و اقتباس گونهء فیتز جرالد شاعر انگلیسی قرن نوزدهم میلادی از این رباعیات میباشد،که باعث شد بتدریج به زبانهای دیگر از جمله فرانوسی،آلمانی،ایتالیائی،روسی بدفعات زیاد ترجمه شود که بارزترین و پربارترین آنها ترجمههای متعدد به زبان عربی است. در مقالهء حاضر سی شده با شاره به زندگی نامه و عقاید و افکار و فلسفه و شاعریت این دانشمند شاعر،خصوصیات رباعیات او مخصوصا ترجمههای مختلف آنها به زبان عربی مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"إلی 625و هی التی توفی فیها عمر الخیام،لکان له من العمر 601 أو 411 سنة و تکون سنه حینئذ
(41)-أدیب التقی،ص 71 عن دلک فإن شعره أکبر دلیل علی أنه یتفق فی العقیدة مع فلسفة أبیقور التی مبناها الاعتماد علی
و من ناحیة اخری إن بعض عبارات الخیام تدل علی أنه کان مؤمنا بقدرة قاهرة فوق
(91)-أحمد حامد الصراف،عمر الخیام الحکیم الریاضی الفلکی النیسابوری،ص 42 هذا فلا یمکن لنا أن نعتبر الخیام«منکرا»،غیر أننا لا نستطیع اعتباره«متدینا».
(42)-نجم الدین الرازی،مرصاد العباد،ص 743 لفلسفته التی تجر حتما إلیه لأنها تمیت الأمل و تدخل علی القلب الیائس الذی یعتقد أنه لا فائدة
إلا أن شهرة الخیام العالمیة إنما تعود إلی رباعیاته التی انتشرت فی
یکن بحسبان الخیام و لاغیره من الاقبال علی دراستها و الاهتمام بها و نقلها إلی لغات العالم!و قد
أثار علیه المتصوفة من معاصریه فهاجموه بشدة و لعل بعض من دس الرباعیات هذه علی الخیام هم
و هی التی لفقها حافظ الشیرازی(المتوفی سنة 197 هـ ق)علی شکل«الملمع»:ألا یا أیها الساقی أدر کأسا و ناولها که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکلها...
حافظ الشیرازی(دیوان،الغزل الأول) جرالد»(المتوفی سنة 3881)الذی نشر سنة 5981 مختارات من رباعیات الخیام قد ترجمها إلی
رباعیاته و ترجماتها:مما لایشک فیه هو أن الباعث علی شهرة الخیام العالمیة یعود إلی
رباعیاته التی انتشرت فی جمیع أرجاء العالم،إلا أنه لم یعثر حتی الآن علی نسخة معتمدة و موثقة
الأربعین مرة إلی هذه اللغة حتی الآن05ماعدا العربیة التی یربو الترجمات إلیها الستین ترجمة!15
البستانی کان أول من ترجم الرباعیات إلی العربیة سنة 2191 و الذی یؤخذ علیه أنه لم یکن عارفا"