چکیده:
یکی از بزرگترین رویدادهای تاریخ اسلام، سرنگونی نظام شاهنشاهی ساسانیان به دست مسلمانان بوده است. مورخان برای شکست از عوامل بسیاری یاد کرده اند. یکی از عوامل اصلی، آسیب دیدن پشتوانة نیرومند اقتصاد شاهنشاهی، یعنی نظام آبیاری – کشاورزی سواد بوده است. این عامل تاکنون، چنانکه باید مورد مداقه قرار نگرفته و پژوهش جداگانه ای دربارة آن انجام نشده است. در این نوشتار، نقش سواد در اقتدار و سرنگونی ساسانیان، بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"نظام آبیاری سواد و سقوط ساسانیان
ساسانیان با احیای نظام کهن آبیاری-کشاورزی بین النهرین،پشتوانهء اقتصادی
دیگر،در دیگر نقاط ایران نیز برخوردار بوده است.
دیگر نقاط ایران،تنها در خود سواد عوامل دیگری در سقوط ساسانیان نقش داشته و
شدهاند،دربارهء کلان بودن درآمد کشاورزی سواد متفق القولند و بیان این واقعیت به
ایران جای داشت و دولت ایران از درآمد آن سرزمینهای ثروتمند(کشاورزی یا تجاری)
بستگی داشت و یکی از مهمترین عوامل این اقتدار،درآمد کشاورزی سواد بود.
بیشتر نواحی ایران خشک و کمآب است دو بیابان بزرگ غیرمسکونی دشت کویر و
میان،وابستگی ایران به بین النهرینآباد و ثروتمند بیشتر بوده است(فرای،همانجا).
که نبود یک نظام آبیاری همانند در عراق پیش از ساسانیان و تا اندازهای درآغاز کار آن
پایدار ماندن نظام آبیاری-کشاورزی ساسانی در عراق به نظارت همیشگی و
نیرومند،بر نظام آبیاری عراق فراهم گردید(نک:قاضی ابو یوسف،27).
این طبقهء بزرگ پس از خسرو یکم،در سراسر ایران در
مردابی شدن بخشهایی از بین النهرین،پیش از اصلاحات نوشیروان آغاز شده بود.
بیشاز این توضیح داده شد،به تنهایی برای پدید آمدن چنین فاجعهء طبیعی شگرف و
ادارهکنندهء نظام آبیاری عراق انجامیده بود(طبری،2/1067؛کریستن سن،523؛فرای،
از آغاز روی کارآمدن ساسانیان،اعراب همواره با ایران درگیری داشته و در این راستا،ائتلافهای موافق
تنها پس از ذیقار بود که اعراب سواد در اندیشهء یاری جستن از رقیبان بیرونی و
خلاف به ایران و سه دهه پیش از یکسره شدن کار ایران،پایان یافته است(بهترین پژوهشها دربارهء چنین
گمان میرود که اعراب ارتش ایران،پس از این نبرد به فاتحان همنژاد
درخوری برای ایستادگی در برابر اعراب بر جای نمانده بود(فرای،268)."