چکیده:
از جمله ویژگیهای نظام حقوقی مترقی،کامل و جامع،قواعد فراگیر آن نظام است.در مکتب فقهی اهل بیت(ع)از آن جا که به کارگیری ظنون غیر معتبر مثل قیاس،استحسان،مصالح و...اکیدا منع شده است،ائمه(ع)قواعد و اصول کلی قابل انطباق بر فروع فقهی را بیان کردهاند تا فقهای شیعه نیازی به تمسک به ظن غیر معتبر،نداشته باشد. امامان شیعه،افزون بر پاسخگویی به پرسشهای فقی و اجتماعی شیعیان،با بیان قواعد کلی و ضوابط اساسی،آنان را در راهیابی به استنابط صحیح احکام و موضواعات فقهی که در آینده مطرح خواهد شد،یاری و بدین وسیله پایههای احکام و موضواعات فقهی که در آینده مطرح خواهد شد،یاری و بدین وسیله پایههای اجتهاد پویا و مترقی را پیریزی کردند و جاودانگی دین اسلام را در همه زمانها و مکانها به اثبات رساندند. قواعد کلی و فرمولهای ثابتی را که خاستگاه و سرمنشأ قوانین جزئی و محدود است و به موارد خاص و جزیی اختصاص ندارد،«قواعد فقهی»مینامند. قواعد فقهی استوانهء اجتهاد است؛هم فقیه را در استنباط توانا میکند و هم به اجتهاد وی جهت صحیح میبخشد.در اهمیت قواعد فقهی همین بس که راز شادابی،ماندگاری و پویایی فقه اسلامی وجود قواعد فقهی است که در هر پدیده و مسأله مستحدثی فقیه را در راهیبابی به حکم و پاسخ مسأله یاری میکند.
خلاصه ماشینی:
"بررسی مفاد آیهء نفی سبیل معنای ظاهر آیه این است که:خداوند در عالم تشریع حکمی را که موجب تسلط کافران بر مؤمنان شود،هرگز جعل نکرده است؛پس مقصود از جعل،جعل تشریعی است نه تکوینی و بنابراین این قاعده همچون قاعده نفی عسر و حرج و لاضرر بر ادله احکام اولیه حاکم است؛یعنی گرچه اطلاق احل الله البیع شامل صحت بیع عبد مسمان به کافر نیز میباشد،ولی قاعده نفی سبیل بر آن حاکم شده و با خارج کردن این مورد دائرهء اطلاق را تضییق میکند و یا گرچه مفاد -------------- (1)-الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و بالسنة،دکتر محمد صادقی،دالتراث الاسلامی،افست قم،اسماعیلیان،ج 6،ص 393.
و دلیل آن جمله قبل از آیه است که خداوند میفرماید:« فالله یحکم بینکم یوم القیامة »و نیز روایتی از حضرت علی(ع)که مقصود از نفی سبیل را قیامت و یوم الحکم تفسیر کرده است1،این معنا را تأیید میکند.
6-عدم جواز تزویج زن مسلمان با مرد کافر:گرچه برخی از فقهاء معتقدند این مسأله به قاعده نفی سبیل مربوط نمیشود،زیرا با فرض تساوی نسبت زوجیت به زوج و زوجه،تسلط زوج بر زوجه معنا ندارد و حکم عدم جواز تزویج زن مسمان با مرد کافر مستند به روایات خاص در همین مورد است نه قاعده نفی سبیل2،اما آنچه در واقعیت خارجی جوامع انسانی دیده میشود این است که زوجه پس از ازدواج شدیدا تحت تأثیر افکار و رفتار زوج است،خصوصا اگر زوج از جهت علمی و اجتماعی بر وی برتری داشته باشد.
موارد استثنا علی رغم لحن و سیاق آیهء نفی سبیل-به قرینهء استعمال«لن»و دلالت آن بر نفی أبدی و نیز دلالت نکره(سبیلا)در سیاق نفی بر عموم،یعنی نفی هر گونه تسلط کافر بر مؤمن در هر زمان و همیشه،-برخی معقدند که عمومیت این قاعده در مواردی تخصیص یافته است از جمله: 21-اگر خریدن عبد مسلم توسط کافر،موجب آزاد شدن عبد مسلم شود."